Het vereren van relikwieën in het christelijke geloof

Het vereren van overblijfselen van heiligen kent een lange geschiedenis binnen de rooms-katholieke kerk. Relikwieën zijn stoffelijke overblijfselen van heiligen, of voorwerpen waarmee zij in aanraking zijn geweest. 

Het ontstaan van relikwieën

In de eerste drie eeuwen n.Chr. bestond er een kleine minderheid christenen in het Romeinse Rijk. Tijdens deze periode hielden de Romeinen nog aan hun staatsgodsdienst vast en waren de christenen meermaals het slachtoffer van vervolgingen. De gelovigen die weigerden het christendom af te zweren stierven bij deze vervolgingen. Zij werden door hun mede-gelovigen uitgeroepen tot martelaren. De meest heldhaftige martelaren werden een bron van inspiratie voor christenen. Bij de plekken van hun dood voerden de gelovigen hun riten uit en later plaatsen ze er kerken. In deze kerken vertoonde men gebruikelijk relikwieën van de betreffende martelaar, die inmiddels heilig was verklaard.

Gradaties in relikwieën

De rooms-katholieke kerk onderscheidt drie verschillende niveau’s van relieken. Het eerste niveau bestaat uit de stoffelijke resten van Jezus Christus en heilig verklaarde personen. Voorwerpen die met de Zoon of heiligen in contact zijn geweest tijdens hun leven, zoals schoenen of een staf, vormen het tweede niveau. Het laatste niveau is opgebouwd uit voorwerpen die na de dood van een heilige diens lichaam nog hebben aangeraakt, zoals de Heilige Lans waarmee Jezus werd doorboord. Al deze relikwieën zijn volgens het rooms-katholieke geloof te vereren en kunnen wonderen verrichten.

Bekende voorbeelden

Jezus Christus is de allereerste martelaar uit de christelijke geschiedenis. De relikwieën van Jezus noemt men de Relikwieën van het Heilig Kruis, want de Heilige Helena (ca. 248-329) zou de plek waar Jezus was gekruisigd hebben gevonden. Zij bracht de doornen van de doornenkroon, de inscriptie van het kruis en de nagels waarmee Jezus was gekruisigd naar de Heilige Grafkerk in Jeruzalem.

De Heilige Helena was blijkbaar een echte verzamelaar van relieken, want ze nam ook een groot aantal mee naar Constantinopel. Na de plundering van Constantinopel tijdens de vierde kruistocht (1204), brachten de kruisvaarders veel van deze relikwieën naar andere delen van Europa. Men denkt bijvoorbeeld dat het Heilig Bloed, een kristallen flesje dat het bloed van Jezus zou bevatten, in Brugge terecht kwam na de plundering van Constantinopel. In Brugge is nog elk jaar de Heiligbloed processie, waarbij het flesje met veel vertoon door de stad wordt gedragen.

De relikwieënhandel in de middeleeuwen

Relikwieën stegen enorm in populariteit gedurende de middeleeuwen, omdat relikwieën genezingen en andere wonderen zouden verrichten. Vrome christenen maakten pelgrimages naar plaatsen waar belangrijke relieken werden tentoongesteld. Het bezitten van een belangrijke relikwie was daarom economisch uiterst belangrijk voor een plaats. Om deze reden kwam er een handel in de heilige voorwerpen op gang.

Kritiek op het relikwie

Van de meeste relikwieën waren meerdere duplicaten in omloop, wat de geloofwaardigheid van het hele principe van verering behoorlijke aantastte. De protestante hervormer Johannes Calvijn zou hier in de 16e eeuw sterke kritiek op uiten. Zo zei hij terecht dat van alle stoffelijke resten die van een bepaalde heilige in omloop waren, twee of drie totale lichamen gevormd konden worden. Om de handel in relikwieën tegen te gaan, werd deze verboden door de Rooms-katholieke kerk (alleen de eerste twee gradaties). Daarnaast mochten gelovigen alleen relikwieën met een certificaat uit Rome nog vereren.

Zondag 5 juni 2016 ontdekte een bezoekster van de Dom in Keulen dat de relikwie van paus Johannes Paulus II is gestolen. De relikwie bestaat uit een lapje stof met een bloeddruppel van de in 2005 overleden paus. In 2014 werd hij heilig verklaard.