Historische zoektocht naar waarheid achter beroemde foto Krimoorlog

Het is een van de oudste oorlogsfoto’s uit de wereldgeschiedenis: ‘De Vallei van de Schaduw des Doods’ van Roger Fenton. De afbeelding toont een verdord landschap in de Krimoorlog (1853-1856), het bloederige conflict tussen Rusland, Frankrijk en Groot-Brittannië over de controle van het Ottomaanse Rijk. De zandweg op de foto ligt bezaaid met kanonskogels, maar zag het slagveld er werkelijk zo uit of is het beroemde oorlogsbeeld in scène gezet?

Deze vraag stelde ook Errol Morris, een Amerikaanse documentairemaker, schrijver en columnist namens de New York Times. Zijn zoektocht naar de waarheid achter de afbeelding begon toen hij in het boek ‘Regarding the Pain of Others’ (2004) van Susan Sontag ontdekte dat er nog een tweede versie van de foto van Fenton bestond, waarin de kanonskogels zich niet midden op de weg bevonden, maar langs de kant in de greppel lagen.

Scène van de oorlogssituatie

Volgens Sontag was de conclusie die daaraan verbonden moest worden eenvoudig: Roger Fenton was een lafaard. Hij durfde zich niet op het echte oorlogstoneel te begeven, maar besloot in plaats daarvan een aantal oude kanonskogels over een weg te verspreiden, om zo toch de illusie te creëren dat hij vooraan de vuurlinie had gestaan. “De foto die als tweede werd gevonden toonde de oorspronkelijke situatie, en dus was de oorlogssituatie van ‘De Vallei van de Schaduw des Doods’ in scène gezet”, aldus de schrijfster.

Welke was het eerst?

Sontag gaf in haar boek echter verder geen bewijs voor haar stelling dat de tweede foto de originele situatie was, en dus was Morris niet overtuigd. Het was immers ook mogelijk dat de kanonskogels zich oorspronkelijk wel midden op de weg bevonden en pas voor het nemen van de tweede foto weggehaald werden. Bijvoorbeeld door Fenton, die een andere compositie wilde proberen. Of door voorbijtrekkende soldaten, die de kanonskogels in de periode tussen de twee foto’s in de sloot wierpen om zo de weg vrij te maken voor het leger dat optrok naar de stad Sebastopol.

Onderzoek

Morris was van mening dat er meer bewijs nodig was en ging daarom eigenhandig op onderzoek uit. Hij benaderde verscheidene historici die over de foto geschreven hadden en reisde zelfs persoonlijk af naar de Krim om het ‘plaats delict’ met eigen ogen te aanschouwen. Daarnaast dook hij ook de archieven in, maar niets van dit alles mocht baten. In de enige relevante historische bron, een brief van Fenton aan zijn vrouw van 24 april 1855, schreef hij alleen dat hij die middag daarvoor twee foto’s had genomen in de ‘De Vallei van de Schaduw des Doods’, maar niet welke afbeelding hij eerst geschoten had.

Schaduwen

Uiteindelijk besloot Morris daarom terug te keren naar het enige concrete bewijsmateriaal dat hij had: de twee foto’s. De documentairemaker nam contact op met Dennis Purcell, een bevriende wetenschapper, en verzocht hem om de afbeeldingen digitaal te retoucheren. Morris hoopte daarmee de schaduwen op de foto’s duidelijker te krijgen, waarmee hij alsnog het raadsel op zou kunnen lossen. Fenton maakte de bewuste foto’s namelijk in de middag, dus op de afbeelding die later was genomen zouden de schaduwen – in verband met de lagere positie van de zon – langer zijn.

Oplossing

Helaas gaf ook de digitale reconstructie geen uitsluitsel: de schaduwen waren te klein en bovendien bevonden de kanonskogels zich in beide foto’s op een andere plek, wat een vergelijking vrijwel onmogelijk maakte. Bij het bestuderen van de afbeelding met de kanonskogels op de weg en die met de projectielen naast de weg viel Purcell echter wel iets anders op: een aantal kleine stenen op de heuvel aan de linkerkant veranderde ook van plaats (vergelijking hier en hier). Op de ene foto liggen de stenen namelijk bovenaan de heuvel, terwijl ze op de andere een klein stukje lager liggen.

Vermoedelijk zijn deze steentjes in de tussenperiode naar beneden gerold, aangezien de andere verklaring (dat Fenton in de periode tussen de twee foto’s alle stenen op de heuvel een klein stukje verder naar boven heeft verplaatst) zeer onwaarschijnlijk is. Hieruit volgt de conclusie dat de afbeelding waarop de stenen hoger liggen, de oorspronkelijke situatie was. Dit bleek de afbeelding te zijn met de kanonskogels naast de weg, en daarmee hadden Morris en Purcell het raadsel eindelijk opgelost: ‘De Vallei van de Schaduw des Doods’ van Fenton was inderdaad in scène gezet.

Voor het volledige driedelige verslag van Morris en zijn zoektocht naar de waarheid achter ‘De Vallei van de Schaduw des Doods’, zie de website van de New York Times.