Hoe beïnvloedden de boeken van Jane Austen de 19e eeuwse maatschappij?

Jane Austen is één van de bekendste schrijvers uit de literaire Engelse geschiedenis. We kennen haar vooral van Pride and Prejudice, Mansfield Park, Sense and Sensibility en Northanger Abbey. Austen heeft nu nog steeds een grote impact op de literatuur. Maar hoe reageerde de toenmalige samenleving op haar boeken? Welke invloed had Jane Austen met haar romans aan het eind van de 18e en begin van de 19e eeuw?

Jane Austen (1775-1817) schreef al in haar tienerjaren, maar publiceerde haar romans pas vanaf 1810. Ze leefde in een roerige periode in de Britse geschiedenis, door zowel de revoluties in het buitenland als de onrust in het eigen land. De Onafhankelijkheidsverklaring, waarmee de Amerikaanse Revolutie begon, werd in 1776 ondertekend. Ook vond de Franse Revolutie (1789) plaats. In de periode daarna (1793-1815) vonden de Franse revolutionaire en napoleontische oorlogen plaats, wat voor een flinke dosis onrust en grote financiële instabiliteit in het Britse rijk zorgde. Bovendien stond de industrialisatie in Engeland nog in de kinderschoenen. De wereld die Jane Austen beschrijft in haar boek Trots en Vooroordeel laat een rooskleurig beeld zien van het Britse Rijk, maar in werkelijkheid leefde een derde van de bevolking toentertijd op de rand van de hongerdood.

Opkomst Jane Austen

Jane Austen maakte furore met haar psychologisch ontwikkelde karakters, minutieuze beschrijving van het huiselijk leven en met wat in schrijversjargon de ‘objectieve verteller’ wordt genoemd. Vooral Pride and Prejudice is hier een goed voorbeeld van. Austen gebruikte in haar boeken voornamelijk de vertelling door de derde persoon, waarbij het perspectief en de gedachten van een personage verweven zijn met de verteller van het verhaal. Nu is dit een veelgebruikte manier van vertellen, maar in die tijd was dat nog niet zo wijdverbreid als nu. Austen was één van de eersten die deze stijl gebruikte, waar later het literair realisme uit zou voortvloeien. Bij deze stroming horen schrijvers als Leo Tolstoi, George Eliot en Charles Dickens.

Onmenselijkheid van slavernij aangekaart in Mansfield Park

Toen Austens roman Pride and Prejudice werd gepubliceerd, werd het boek als baanbrekend beschouwd door mensen uit de hogere middenklasse, vooral door die ongebruikelijke schrijfstijl. Ook Mansfield Park wordt vaak als een roman gezien die veel mensen beïnvloed heeft, door de morele les in het boek. Deze roman wijst op de onmenselijkheid van slavernij. Jane Austen raakte een gevoelige snaar toen ze over de hypocrisie rondom slavernij schreef. Ze schreef, in een tijd dat vrouwen weinig konden zeggen over politieke problemen, over de onmenselijkheid van Engelse witte mannen terwijl ze zwarte slaven misbruikten. De lezers werden op hun hypocrisie gewezen en dat viel niet in goede aarde. De roman werd bewust weggelaten uit belangrijke literatuurrecensies. John Murray, Austens uitgever, wilde haar niet meer vertegenwoordigen nadat hij de eerste versie van haar boek had gelezen.

Grote invloed op onderwijs

De roman Northanger Abby veranderde de opvattingen van de hogere middenklasse over het Engelse onderwijs en schrijven door vrouwen. Dit was ook het onderwerp waar Jane Austen de meeste invloed op heeft gehad. Onderwijs – specifiek onderwijs voor meisjes en vrouwen - was voor Jane heel belangrijk: de vrouwelijke personages in haar boeken werden vaak geconfronteerd met de gevolgen van slecht onderwijs. Nadat mensen haar boeken gelezen hadden, begonnen ze de voordelen van onderwijs voor vrouwen in te zien. Deze ideeën kwamen echt ten uitvoer in de jaren 90 van de 19e eeuw.

Maar naast alle kritiek was er ook lof voor Austens werk. Sommigen vonden zelfs dat haar werk wel wat van Shakespeare weghad. Zulke statements zijn tekenend voor de invloed die haar romans hadden. In 1884 werd het eerste Engelse woordenboek, de Oxford English Dictionairy opgesteld en al in de eerste editie werden citaten uit de romans van Austen regelmatig gebruikt. De heren die aan dit woordenboek werkten, vonden dus dat de citaten uit de boeken van Jane Austen belangrijk genoeg waren om toegevoegd te worden aan het woordenboek, die vervolgens generaties lang zijn werk zou doen.

Positie van de vrouw

Jane Austen promootte voor die tijd controversiële ideeën in haar romans: ze benadrukte de dubbele standaard tussen mannen en vrouwen die in het onderwijs en in het dagelijkse leven voorkwam. In het boek Pride and Prejudice komt dit duidelijk naar voren in het gezinsleven van de familie Bennet. De toenmalige Britse cultuur was gericht op het vergaren van rijkdom binnen het gezin en een goede manier om dat voor elkaar te krijgen, was omhoog trouwen. De dochters in het gezin zagen een relatie dus als prioriteit, wat hen opgelegd werd vanuit de maatschappij. Jane Austen bestrijdt deze gang van zaken in de vorm van Elizabeth Bennet, de hoofdpersoon van het boek. Zij is financieel afhankelijk, maar beweert toch onafhankelijk te zijn in intellect en moraal en is niet van plan te trouwen om haar financiële situatie te verbeteren.

Jane Austen pleitte niet alleen voor beter onderwijs voor vrouwen, maar ook voor een betere positie voor vrouwen in het algemeen. In de 18e en 19e eeuw werd het lezen van romans door vrouwen vaak gezien als nutteloos. Vrouwen zouden alleen lezen om zichzelf te vermaken en sommigen noemden lezen zelfs tijdverspilling. Jane Austen stelde juist dat romans een hulpmiddel voor vrouwen waren om hun geest te laten groeien, emoties te ontwikkelen en zich tot anderen te verhouden. Austen geloofde ook zelf dat haar romans belangrijk waren voor de samenleving en voor de waarde van vrouwen. Ze schreef romans die uitdaagden, raakten en dwongen de samenleving te zien.

Ook andere gevolgen

Niet iedereen las de romans van Austen met deze bril op. Na Pride and Prejudice gebruikten veel mannen de roman om bestaande opvattingen over vrouwen en het huwelijk te ondersteunen. Hierbij ‘vergaten’ ze passages uit het boek die hen niet zo goed uitkwamen. Lezers van de boeken van Jane Austen pasten bepaalde stukken uit de boeken ook letterlijk toe op hun eigen leven. Zo schreven sommige vaders naar hun dochters dat ze gelezen hadden dat een goed huwelijk het hoogste doel was voor echte dames. Vervolgens ondersteunden zij dit met teksten uit Austens romans.

Bekendheid Jane Austen zet zich voort

Door alle discussies over haar boeken werd Jane Austen vanzelfsprekend bekend en is tot op de dag van vandaag nog steeds beroemd. Haar boeken hebben, ook in de 21e eeuw, impact op menig scholier en lezer, een ontwikkeling die zich waarschijnlijk gaat doorzetten in de komende jaren. 

BRONNEN:

• Bethany S. Harper (2020): The Influence of Jane Austen’s Works on Societal Attitudes Regarding Women and Marriage, Education, and Slavery from the Early Nineteenth to Twentieth Centuries
• Chloe E. Rojas Ms (2019): More Than a Lady: How Jane A e Than a Lady: How Jane Austen’s Works Impacted the Role orks Impacted the Role of Women in English Society in the Late 18th and Early 19th Centuries 
• Stanford University: Stanford literary scholars reflect on Jane Austen’s legacy
• Columbia College: Historical Context for Pride and Prejudice by Jane Austen