IAEA, pionier in de strijd tegen nucleaire wapens

Op dinsdag 12 oktober 2015  bracht de Iraanse media naar buiten dat het Iraanse parlement het atoomakkoord heeft goedgekeurd. Toezicht wordt gehouden door het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), een onafhankelijk onderdeel van de Verenigde Naties. Deze organisatie voert sinds haar oprichting in de jaren ’50 controles op het gebruik van nucleaire energie uit. Hoe ontstond dit wereldwijde genootschap?

In juli dit jaar werd het historische akkoord al gesloten tussen Iran en zes van de machtigste landen ter wereld: de Verenigde Staten, Rusland, China, Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland. Iran weigert namelijk al jaren akkoord te gaan. Hiermee verschaft Iran toegang tot haar nucleaire programma en belooft daarmee het programma af te bouwen. Als beloning zullen internationale sancties tegen Iran worden opgeheven.

De speech van Eisenhower

De oprichting van het Internationaal Atoomenergieagentschap kwam voort uit een voorstel dat gemaakt werd door de Amerikaanse president Eisenhower. Hij hield op 8 december 1953 zijn Atomen voor de Vrede-toespraak. Deze toespraak hield hij voor de Algemene Vergadering van de VN. Hij stelde voor om een internationale organisatie op te richten om atoomenergie te onderzoeken en ontwikkelen. Na deze toespraak vormde de VS met het Verenigd Koninkrijk, Canada, Frankrijk, Australië, Zuid-Afrika, België en Portugal een groep die verantwoordelijk werd voor de oprichting van de nieuwe organisatie.

Rol Sovjet-Unie

De Sovjet-Unie was niet enthousiast over het idee voor een nieuwe internationale organisatie. De relatie met de VS was na de Tweede Wereldoorlog verslechterd en er was constant sprake van spanning tussen de twee grootmachten. De Koude Oorlog was hier het resultaat van en maakte het voeren van een eenduidig beleid op het gebied van kernwapens lastig. Beide landen waren bezig met de ontwikkeling van kernwapens om deze als machtsfactor te gebruiken in de oorlog. Het bestaan en mogelijke gebruik ervan vormde een grote bedreiging voor de wereld. De Sovjet-Unie was onzeker over het eventuele onderliggende concept van de nieuwe organisatie en wilde de nucleaire dreiging op een andere manier bestrijden.

Het agentschap IAEA

In juli 1955 besloot de Sovjet-Unie in te binden en sloot het land zich aan bij de groep. In 1957 waren de besprekingen ten einde en waren de statuten vastgesteld. De ideeën werden gedeeld met al de VN-leden, waarna op 29 juli 1957 het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) werd opgericht. Vóór de oprichting waren er al vier nieuwe landen toegetreden tot de groep, en inmiddels zijn er al 159 landen aangesloten bij de organisatie. Van 1 tot en met 23 oktober 1957 werd in Wenen de eerste vergadering van de IAEA gehouden.

Nobelprijs voor de Vrede

In 2005 ontving de IAEA de Nobelprijs voor de Vrede. De volgende reden werd tijdens de uitreiking door de Nobelprijsjury gegeven: "for their efforts to prevent nuclear energy from being used for military purposes and to ensure that nuclear energy for peaceful purposes is used in the safest possible way." Het tegengaan van de verspreiding van kernwapens leverde de IAEA  de gerenommeerde prijs op.

Deze tekst is een bewerking van een eerder verschenen artikel op isgeschiedenis.nl