Israëlische potscherf is mogelijk missend puzzelstukje in de geschiedenis van ons alfabet

Israëlische archeologen deden een bijzondere ontdekking: ze vonden een potscherf die beschilderd is met één van de oudste voorbeelden van het alfabet. Deze waardevolle vondst dwingt onderzoekers om de oorsprong van ons schrift te herzien. Wat wisten we al over de ontwikkeling van ons alfabet en wat voor nieuw inzicht geeft deze vondst hierin?

De potscherf werd al in 2018 door Israëlische archeologen gevonden in de resten van de oude stad Tel Lachis, ten zuidwesten van Jeruzalem, en onlangs werd het onderzoek gepubliceerd in het tijdschrift Antiquity. Aan de binnenkant van de potscherf werden inscripties ontdekt, die er met donkere inkt waren ingeschreven. De letters zijn diagonaal geschreven, twee regels hebben elk drie letters. Twee extra tekens zijn zichtbaar aan de rechterkant van de bovenste regel en een andere is zichtbaar tussen de twee regels. De tekens op de potscherf zijn varianten van Egyptische hiëroglyfen en zijn bijna 3500 jaar oud, hiermee zijn ze de vroegst bekende voorlopers van het Latijnse alfabet die in het gebied zijn gevonden.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Volgens de archeologen kan de potscherf mogelijk meer inzicht geven in een periode in de ontwikkeling van het Latijnse alfabet, waar we tot nu toe nog maar weinig van weten. Er zijn namelijk vrijwel geen sporen gevonden die ons iets vertellen over hoe er in de periode tussen 1800 en 1300 v.Chr. in het huidige Israël geschreven werd, maar de potscherf die door de archeologen is gevonden valt precies in deze periode. De potscherf laat zien dat de verspreiding van het vroege alfabetische schrift in de Levant mogelijk toch anders verliep dan historici in eerste instantie dachten.

Oorsprong van het alfabet

De oorsprong van de voorlopers van het Latijnse alfabet is terug te leiden tot het oude Egypte. In de Wadi el Hol-vallei in Egypte werd een soort graffiti uit 1850 voor Christus ontdekt op een klif met tekens die elementen uit het Egyptische schrift bevatten, maar deze waren aangepast op een eigen, inheemse taal. Het Egyptische schrift had een reeks van 24 hiëroglyfen die lettergrepen moesten voorstellen, deze begonnen met een enkele medeklinker met daarachteraan in de meeste gevallen een klinker. Deze tekens werden onder andere gebuikt om leenwoorden en buitenlandse namen te kopiëren.

Alfabet

Rond 1800 v.Chr. ontstond het Proto-Sinaïtische schrift in de Sinaï. Dit schrift was gebaseerd op het Egyptische schrift en wordt ook wel het Proto-Kanaänitische schrift genoemd. Dit was het allereerste consonantschrift, waarbij elke letter voor een medeklinker stond en de lezer zelf een geschikte klinker erbij moest ´bedenken´ tijdens het lezen. Het Proto-Sinaïtische schrift verspreidde zich hierna verder naar de Levant, het gebied waar ook de potscherf is gevonden, en vervolgens door de rest van het Middellands Zeegebied.

Het Europese alfabet

Rond 1000 voor Christus ontwikkelde het Proto-Sinaïtische schrift zich rond 1000 v.Chr. tot het Fenicische alfabet, vernoemd naar Fenicië, destijds de naam voor de regio aan de oostkust van de Middellandse Zee. In Griekenland werd dit alfabetisch schrift aangepast door er klinkers aan toe te voegen. Hiermee vormde het de basis voor alle vormen van het alfabet die later in Europa volgden. De Grieken ontwikkelden het eerste alfabet waarbij klinkers onafhankelijk waren en los stonden van de medeklinkers.

Het Griekse schrift werd rond 800 v.Chr. naar Italië overgebracht, hier ontwikkelden de Romeinen het Latijnse alfabet, ook wel het Romeinse alfabet genoemd, dat we vandaag de dag nog steeds gebruiken. Het is rond 200 v.Chr. tot stand gekomen. Toen de Romeinen hun rijk steeds verder uitbreidden, werd het Latijnse alfabet ook verder door Europa verspreid. Na de val van het Romeinse Rijk bleef het Latijnse alfabet in Europa bestaan en werd het gebruikt voor een groot deel van de Europese talen.

Alfabet

Door de eeuwen heen bleef het Latijnse alfabet zich door ontwikkelen. Zo namen de grote hoofdletters geleidelijk andere vormen aan, die dichter bij de kleine letters staan die we tegenwoordig gebruiken. Dit werd onder meer gedaan om sneller te kunnen schrijven. Maar er verschenen ook allerlei varianten in Europa, zoals die waarbij ligaturen werden toegevoegd in onder andere het Deens en het IJslands. Een ligatuur is een teken waarbij twee of meerdere letters zijn samengevoegd. Ook ontstonden er nieuwe letters. Zo werd het onderscheid tussen de V, de U en de W in de loop der eeuwen steeds duidelijker.

Nieuw inzicht

In de inmiddels bekende tijdlijn van de ontwikkeling van Latijnse alfabet is er een periode die vooralsnog voor onderzoekers en historici een groot mysterie is. Tussen 1800 en 1300 v.Chr. is het gebruik van de vroege voorloper van het Latijnse alfabetische schrift in het gebied van de Levant compleet onbekend. Maar daar kan de gevonden potscherf met de inscripties dus mogelijk meer inzicht in geven. Het valt precies in de periode tussen het eerste gebruik van het Egyptische schrift en de latere voorbeelden die in de Levant zijn gevonden.

Vóór de vondst van de potscherf gingen historici ervan uit dat het vroege Proto-Sinaïtische schrift in het zuidelijke deel van de Levant werd verspreid tijdens de Egyptische overheersing gedurende de 14e en 13e eeuw v.Chr. Het werd gezien als bijproduct van de Egyptische dominantie. Maar dit blijkt dus niet helemaal te kloppen. Volgens de archeologen laat de vondst van de potscherf zien dat de verspreiding van het vroege alfabet veel eerder begon, al vóór de Egyptische overheersing.

Daarnaast geven de inscripties mogelijk een nieuwe theorie over het gebruik en de oorsprong van het Proto-Sinaïtische schrift in de Levant. De archeologen suggereren dat de Hyksos, een bevolkingsgroep uit de Levant die tot ongeveer 1550 v.Chr. over Noord-Egypte regeerde, het alfabet vanuit Egypte naar de Levant heeft gebracht. Hun redenering is gebaseerd op het feit dat de Hyksos een tijd lang het grondgebied in zowel de Levant als Noord-Egypte controleerden. Dit is echter enkel een theorie, geen zekerheid.

Het missende puzzelstukje?

Door deze vondst is nog niet met honderd procent zekerheid te zeggen hoe het vroege Proto-Sinaïtische schrift precies in de Levant terecht is gekomen, maar het vormt wel als bewijs dat het eerder is gebeurd dan historici in eerste instantie dachten en ook onder ander sociale omstandigheden.

De archeologen hopen dat toekomstige opgravingen in het gebied nog meer inzicht kunnen gaan geven in deze periode uit de geschiedenis van ons alfabet.