Judith Leyster: eerste vrouwelijke meesterschilder

Ze is de bekendste vrouwelijke schilder van de Nederlandse Gouden Eeuw: Judith Leyster (1609-1660). Nadat ze in 1633 was toegetreden tot het Sint-Lucasgilde in Haarlem, mocht zij zich de allereerste vrouwelijke ‘meesterschilder’ noemen. Leyster had zich in een schilderwereld vol mannen opgewerkt tot de absolute top. Na haar dood was zij snel vergeten, maar vanaf de negentiende eeuw werd zeherontdekt.

Jeugd van Judith Leyster

Op 28 juli 1609 werd Judith Leyster in de kerk in Haarlem gedoopt. Als dochter van een Antwerpse wever groeide ze op met vier oudere zussen en een jongere broer. Het huis waar de ouders van Judith Leyster woonden en waar ze geboren is, heette de ‘Leystar’. Hier stamt waarschijnlijk haar achternaam vanaf. In 1636 trouwde Judith met de schilder Jan Miense Molenaer. Beiden worden beschouwd als leerling van kunstschilder Frans Hals. Na het huwelijk zijn er weinig schilderijen van de hand van Judith Leyster meer bekend. Het meeste van haar werk schilderde zij tussen 1628 en 1635 in Haarlem en Amsterdam. Met de titel van ‘meesterschilder’ op zak, werd Judith Leyster op 10 februari 1660 begraven in Heemstede.

Ster van de Gouden Eeuw

Tijdens haar leven kreeg Judith Leyster al veel lof over haar werk. De bekende Haarlemse dichter Samuel Ampzing (1590-1632) noemde in 1628 de toen pas negentienjarige Leyster een ‘kloecke schilderes’. Tegenwoordig zouden we iemand van die leeftijd een ‘aanstormend talent’ noemen. En een groot talent was Judith Leyster zeker. Een andere bekende Haarlemse schrijver en dichter uit die tijd, Theodorus Schrevelius (1572-1649), nam in zijn beschrijving van de stad Haarlem de tijd om vol lof over de ‘kloecke schilderes’ te schrijven. Hij noemde haar exceptioneel goed en minimaal gelijkwaardig met mannelijke schilders. Judith Leyster was in haar tijd een echte ster.  

Het Sint-Lucasgilde in Haarlem

In 1633 schreef Judith Leyster zich in bij het Haarlemse Sint-Lucasgilde. Waarschijnlijk moest zij een zogenoemd ‘meesterstuk’ schilderen om toegelaten te worden: dit werd haar bekende zelfportret. Dit had ook tot gevolg dat zij een eigen schilderswinkel mocht beginnen en schildersleerlingen mocht opleiden. Dat ze meerdere leerlingen had, blijkt, uit een conflict met Frans Hals over een leerling die naar Hals was overgegaan. Uit de stukken met betrekking op dit conflict, blijkt dat de vrouwelijke meesterschilder meerdere leerlingen had. Zij was op dat moment een ongetrouwde, zelfstandige schilderes met een eigen winkel en eigen personeel.

Genre van Judith Leyster

Dat Judith Leyster een zelfstandige vrouw was, blijkt ook uit het feit dat zij bijna niet in opdracht schilderde, maar voor de markt. Ze beperkte zich niet tot één soort genre, maar probeerde zo veelzijdig mogelijk te blijven. Zo schilderde ze een stilleven, een zelfportret, een vrouwenportret en een aquarel van een tulp. Vaak bevatten haar schilderijen slechts één of enkele figuren en doet het vrij intiem aan door haar gebruik van de indirecte lichtbron. Behalve haar zelfportret zijn ook De Serenade (1629) en Man die een vrouw geld aanbiedt (1631) bekende werken van haar hand. Judith Leyster signeerde haar schilderijen altijd met een monogram: JL, versierd met een leid-ster als woordgrapje. Na haar huwelijk zijn vrijwel geen werken van haar bekend, wellicht omdat ze anders signeerde.

De vrouwelijke Frans Hals

Ondanks alle lof in haar eigen tijd is Judith Leyster na haar dood in de vergetelheid geraakt. Pas vanaf 1892 is zij weer ‘herontdekt’. Het schilderij De Serenade was jarenlang aan Frans Hals toegeschreven. In 1892 werd dit in twijfel getrokken en zijn er meerdere schilderijen van Judith Leyster ontdekt, die aan Frans Hals of zijn broer Jan Hals waren toegeschreven. Het feit dat dit gebeurde, betekent dat deze ‘kloecke schilderes’ minstens net zo goed was als Frans Hals. Dit benadrukt nog maar eens waarom Judith Leyster als allereerste vrouwelijke schilder werd toegelaten tot het Sint-Lucasgilde en de titel van ‘meesterschilder’ kreeg.