Kaapvaart ten tijde van de Republiek

‘Al die willen te kaap'ren varen moeten mannen met baarden zijn’ luidt het begin van het bekende kaperslied. Kaapvaart was – zo lijkt het - dus iets voor volwassen mannen, geen kleine jongetjes. De bekendste Nederlandse kapers zijn ongetwijfeld Piet Hein en Michiel de Ruyter, maar er waren er natuurlijk veel meer, neem bijvoorbeeld Cornelis Jol.

Kaapvaart

Wat was kaapvaart eigenlijk? Kort gezegd: piraterij met toestemming van de regering. Een kaper kreeg van een staatshoofd een zogenaamde kapersbrief en een piraat niet. In de kapersbrief stond dat de kaper toestemming had vijandelijke schepen te kapen. Ze voeren dus officieel in dienst van hun land en moesten daarom de opbrengst met hun opdrachtgever delen.

De Watergeuzen

De eerste Nederlandse Kaapvaarders waren de Watergeuzen. In 1570 werd, op last van Willem van Oranje door Lodewijk van Nassau, de eerste kapersbrief uitgeschreven. Deze Kaapvaarders hielden zich echter niet zo braaf aan de opdracht van de Oranjes: ze vielen ook veel Nederlandse schepen lastig. Ze zagen immers iedereen die Alva gehoorzaamde en katholiek was als vijand. Een mooi voorbeeld hiervan is de inname van Den Briel in 1572. Het katholieke klooster en de kerk van de stad werden bestormd en de monniken opgehangen. Deze monniken zouden later de geschiedenisboeken ingaan als de ‘Martelaren van Gorinchem’. Pas later zou de kaapvaart meer gericht zijn op de vijanden van de Republiek alleen.

Piet Hein (25 november 1577 – 17 juni 1629)

Geboren en getogen in een Rotterdams schippersgezin was Piet Hein voorbestemd om schipper te worden. Zijn eerste jaren op zee verliepen echter niet voorspoedig. In 1598 werd hij door de Spanjaarden gevangen genomen en kwam pas in 1602 door een uitwisseling op vrije voeten. Het lot was Hein in die jaren niet goed gezind, want al een jaar later belandde hij opnieuw in de Spaanse gevangenis en werd enkele jaren in fort Havana (Cuba) vastgehouden. In 1607 keerde Piet Hein terug naar Nederland en trad in dienst bij de VOC. Daar maakte hij een bliksemcarrière en werd in 1610 schipper van de Hollandia.

Kaper in dienst van de Republiek

Hein verliet de VOC en trad in 1623 in dienst bij de WIC. Daar kreeg hij de opdracht vijandelijke kolonies aan te vallen en kreeg daarvoor kapersbrieven mee. Hij werd bevorderd tot kapitein-generaal en admiraal en ondernam in totaal drie expedities naar de Nieuwe Wereld. Zijn derde expeditie zou de bekendste worden. Op deze expeditie veroverde hij in 1628 de Spaanse zilvervloot en werd de held van Nederland. Bij zijn terugkomst werden hij gehuldigd en uitgenodigd voor eremaaltijden. ’s Avonds was er zelfs vuurwerk. Als beloning werd Hein bevorderd tot luitenant-admiraal van de Nederlandse vloot. Een jaar later vond hij helaas de dood toen hij drie Oostender kaperschepen probeerde te veroveren. De Nederlandse zeeheld kreeg een praalgraf in de Oude Kerk van Delft.

Michiel de Ruyter (24 maart 1607- 29 april 1676)

In tegenstelling tot Piet Hein groeide Michiel de Ruyter op in een eenvoudig gezin. Het was een kwajongen die niet goed kon meekomen op school. Daarom koos hij al op 11 jarige leeftijd het ruime sop. Hij nam dienst als hoogbootsmansjongen op het schip ‘De Haen’ en ondernam verre reizen naar Zuid-Amerika en het Caribische gebied. Hier deed hij zijn eerste gevechtservaring op. De koopvaarder waar hij voor werkte had namelijk kapersbrieven gekregen om vijandelijke schepen aan te vallen.

Kaperkapitein & begin marine

Deze ervaring zou hem later goed van pas komen toen hij van 1637 tot 1640 kaperkapitein was. Als kaperkapitein probeerde De Ruyter aanvankelijk de Duinkerker kapers de stuipen op het lijf te jagen. Dit mislukte echter, maar in 1640 kreeg De Ruyter de opdracht van de Staten-Generaal om Portugal te ondersteunen in haar opstand tegen Spanje. De Ruyter deed o.a. mee aan de zeeslag bij Kaap Sint-Vincent. De tocht werd echter een mislukking, maar kon wel worden gezien als het begin van zijn carrière bij de Nederlandse marine.

Cornelis Jol (1597- 31 oktober 1641)

Een befaamde kaapvaarder ten tijde van de Gouden Eeuw was Cornelis Jol, ook wel bekend als Houtebeen. Vanwege het feit dat hij op jonge leeftijd zijn been had verloren – die was vervangen door een houten been -, zagen veel mensen hem aan voor een piraat. Vanwege zijn vele aanvallen op Spaanse schepen, noemde de Spanjaarden hem zelfs El Pirata. De carrière van Jol begon in 1616 toen hij in dienst trad bij de WIC. In 1631 was hij opgeklommen tot de rang van admiraal en stond hij bekend als een excellente navigator.

El Pirata

In dienst van de WIC ondernam hij veel tochten naar de Nieuwe Wereld en veroverde vele koloniën van de Spanjaarden en Portugezen. In 1638 deed hij zelfs een poging een Spaanse zilvervloot te kapen. Helaas mislukte dit door muiterij van de bemanning en werd Jol nét niet de ‘tweede Piet Hein’. Naast zijn reizen voor de WIC heeft Jol zijn sporen verdiend bij de zeeslag bij Duins (1639). Hij kreeg de opdracht de noordelijke vluchtroute van de Spaanse Armada af te sluiten. De opdracht slaagde: door de Nederlandse overwinning was de Spaanse hegemonie op de Europese zeeën voorgoed gebroken. In 1641 veroverde Jol de Portugese stad Luanda (Angola) en het eiland Sao Tomé. Daar stierf hij in oktober aan malaria.

Duinkerker kapers

Kaapvaart was natuurlijk geen louter Nederlandse aangelegenheid. De Duinkerker kapers vielen in opdracht van de Spaanse regering vanaf het eind van de 17e eeuw vele Nederlandse en Engelse schepen lastig. Vanwege hun strategische positie bij het Nauw van Calais was dit kapersnest moeilijk te bestrijden. Tijdens het Twaalfjarig Bestand wilde de Republiek de Duinkerker kapers aanpakken, maar dit bleek geen geslaagde onderneming. Pas in 1646 kwam er een einde aan de Duinkerker kaapvaart toen de Fransen de stad veroverden. Deze vrede bleek echter van korte duur, omdat de Fransen in 1672 de oorlog aan de Republiek verklaarden. De kaapvaart leefde op en bleef bestaan tot 1697: toen sloten beide landen uiteindelijk vrede.