Kabinet van de Koning

Hofdienaren, antirevolutionairen en een schaduwregering

Aan de Korte Vijverberg zetelt een organisatie die lange tijd een sfeer van geheimzinnigheid uitademde: het Kabinet van de Koning, schakel tussen staatshoofd en ministers. Pas in 2003 kwam het Kabinet rechtstreeks onder de verantwoordelijkheid van de minister-president.

Kabinet des Konings in de 19e eeuw

Dat was toen naar aanleiding van een onderzoek van de geheime dienst naar Edwin de Roy van Zuydewijn, echtgenoot van prinses Margarita. De toenmalige directeur van het Kabinet had de AIVD daartoe de opdracht gegeven. Zonder toestemming van de ministers. Het Kabinet was Haagse politici al veel langer een doorn in het oog. In 1893 probeerde minister Johannes Tak van Poortvliet van Binnenlandse Zaken het instituut zelfs in het geheel op te heffen. Hij vond het onbestaanbaar dat het onder geen enkele vorm van democratische controle viel terwijl hij merkte dat het wel een belangrijke rol vervulde in de verhouding tussen staatshoofd en ministers. Als een leeuwin wierp koninginregentes Emma zich destijds voor haar Kabinet. Tak kreeg het niet voor elkaar.

Huis van het Kabinet van de Koning

Het huis waar nu het Kabinet van de Koning zetelt, was in 1635 gebouwd op het wat verwaarloosde oefenterrein van de Sint Sebastiaansschutterij aan de Hofvijver. Destijds hadden de schutters het plan opgevat voor een nieuw representatief gebouw op die plek en was de grond in percelen verdeeld en geveild voor de hoogste opbrengst. Het duurste perceel kwam in handen van Reynier Pauw, lid van de Hoge Raad en telg uit een rijke Amsterdamse koopmansfamilie. De vader van Reynier was nog lid geweest van de speciale rechtbank die Johan van Oldenbarnevelt in 1619 op het Binnenhof ter dood veroordeelde. Pauw bouwde er een patriciërswoning, waarin hij zijn hele leven zou blijven wonen.

Artikel afkomstig uit het boek

Gebouw aan de Korte Vijverberg in Den Haag

In 1711 kocht Johan van Schuylenburg het huis. Evenals zijn vader was de nieuwe eigenaar griffier van de speciale organisatie die de nalatenschap van stadhouder Willem III beheerde. Van Schuylenburg liet de woning aan de Korte Vijverberg ingrijpend verbouwen en zo ontstond het strakke achttiende-eeuwse uiterlijk zoals we dat nu nog kunnen zien. In het huis legde de kunstzinnige griffier een kostbare schilderijenverzameling aan. Toen het na de dood van Van Schuylenburg op een veiling kwam in het naastgelegen doelengebouw, omschreven de verkopers het als ‘een schoon modern huys ende erve, voorsien met veele spatieuse vertrekken, magnifieke marmore schoorstenen, spiegels in deselven, schilderijen boven de deuren, cabinetten, kelders, solders, etc.’ De stal bood ruimte aan maar liefst veertien paarden en een stuk of tien koetsen.

Kabinet van de Koning aan de Korte Vijverberg

Toen de Haagse rechtbank in 1880 het huis betrok dat daarvoor een tijdlang door de familie Groen van Prinsterer werd bewoond, was het daarvoor eigenlijk al niet groot genoeg. Rechters klaagden over een veel te kleine kleedkamer en de bedompte atmosfeer in de benauwde rechtszaal. Wie vervolgens een raam openzette, verging volgens de beschrijvingen van de tocht. Voor de rechtspraak was het maar beter dat in 1902 een nieuwe rechtbank gereed kwam. Het huis aan de Korte Vijverberg dat in handen van de staat was gekomen, werd vervolgens in gebruik genomen door het ministerie van Justitie, dat er het octrooibureau vestigde en in de kamers vergaderde. Toen het Kabinet der Koningin in 1914 vanwege de uitbreiding van de Eerste Kamer plaats moest maken op het Binnenhof, verhuisde het naar de Korte Vijverberg.

Kabinet van de Koningin tijdens de Tweede Wereldoorlog

De arrestatie van NSBleider Anton Mussert bij Korte Vijverberg 3, op 7 mei1 1945

Daar zetelt de ambtelijke ondersteuning van het staatshoofd nu dus nog steeds. Alleen in de oorlogsjaren moest het tijdelijk plaats maken voor de plannen van de bezetter. Aanvankelijk had de Duitse Wehrmacht in Den Haag er zijn kantine. Maar in 1943 liet Anton Mussert zijn oog op het pand vallen. De leider der NSB streefde al jaren naar een Nederlandse nationaalsocialistische regering. De Duitsers voelden daar niets voor, maar paaiden Mussert met de oprichting van een ‘Secretarie van Staat’, een soort schaduwregering onder de NSB-leider. Er volgde een kostbare restauratie van het pand dat vanaf juli 1944 werd gevuld met een leger aan medewerkers, dat vervolgens nauwelijks iets te doen kreeg omdat Mussert overal buiten werd gehouden. De secretarie verdween snel van het toneel. Toch werd Mussert op 7 mei 1945 in dit gebouw gearresteerd door de Binnenlandse Strijdkrachten. Hij had er twee maanden eerder zijn tijdelijke hoofdkwartier opgeslagen. Van het wegvoeren van de NSB-leider getuigt nog een beroemde foto.