Keizer Hirohito’s controversiële staatsbezoek aan Nederland

Op 8 oktober 1971 landde de Japanse keizer Hirohito op Schiphol. Bij aankomst stond het zwart van de mensen, maar niet om hem juichend te verwelkomen. Hirohito’s delegatie moest beschermd worden tegen protesterende mensenmassa’s.  In het naoorlogse Nederland heerste nog veel wrok jegens de Japanse keizer, die verantwoordelijk gehouden werd voor misdaden begaan in de jappenkampen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hirohito zat tot aan zijn dood in 1989 op de Japanse troon, zijn opvolger Akihito hintte op 8 augustus 2016 op een mogelijk vroegtijdig aftreden. Met een vroegtijdig aftreden zal Akihito een traditie breken, maar zijn besluit zal bij lange na niet zo controversieel zijn als de besluiten van zijn voorganger Hirohito.

Keizer Hirohito en het veranderende Japan

De Japanse keizer werd geboren op 29 april 1901 als zoon van de kroonprins Yoshihito. Als kroonprins maakte Hirohito in de jaren ’20 een rondreis door Europa, waar hij in 1921 Nederland aandeed. Toen Hirohito in 1926 gekroond werd tot keizer begon een lange regeerperiode waarin er veel veranderde in Japan. Onder zijn leiding groeide de macht van het leger sterk en stelde Japan  zich steeds vaker agressief op. In 1937 viel Japan China binnen en in 1941 bombardeerden de Japanners het Amerikaanse Pearl Harbour. Op 8 december 1941 verklaarde de Nederlandse regering in ballingschap, op afraden van Amerika en Japan, de oorlog aan Japan. Daarop viel Japan in 1942 Nederlands-Indië binnen waarbij ze alle Europese burgers gevangenzetten in concentratiekampen. Na de Tweede Wereldoorlog bleef Hirohito op de troon zitten. Ondanks het feit dat alle Japanse krijgsbeslissingen in de oorlog onder keizerlijk decreet vervaardigd waren, werd Hirohito niet berecht. De reden hiervoor was dat de Amerikaanse bezetter wilde dat de Japanse monarchie in stand bleef om met deze continuïteit als fundament de Japanse maatschappij te kunnen hervormen en moderniseren. Na de oorlog volgde Hirohito het voorbeeld van westerse vorsten en nam hij een voornamelijk ceremoniële taak aan.

Nederlanders in jappenkampen

Eén van de Nederlanders die geleden had in de jappenkampen was de immens populaire cabaretier Wim Kan. In 1939 vertrok hij met het ABC-cabaret op tournee naar Nederlands-Indië, om pas in 1945 weer terug te kunnen keren naar Nederland. Na de Japanse inval van Nederlands-Indië werden Wim Kan en zijn vrouw Corry Vonk in een concentratiekamp geplaatst. Wim Kan werd te werk gesteld als dwangarbeider aan de Birmaspoorlijn, ook wel de Dodenspoorlijn genoemd. Zijn trauma’s opgelopen onder het juk van de Japanse bezetter verwerkte Kan in zijn liedjes en cabaretshows. Met zijn verhalen over de jappenkampen raakte Kan veel Nederlanders die hetzelfde lot met hem deelden.

De schuldvraag

In de ogen van Kan was Hirohito een oorlogsmisdadiger die in 1945 veroordeeld had moeten worden voor zijn misdaden. In de woorden van Wim Kan: ‘’Hirohito is een oorlogsmisdadiger, zo brutaal als de beul die hij wist te ontlopen’’. In Nederland stond de rol van Hirohito in de Tweede Wereldoorlog al langer ter discussie. Men vroeg zich af of Hirohito afwist van de jappenkampen en de oorlogsmisdaden begaan door zijn Japanse onderdanen. Voor veel Nederlanders was het uitgemaakte zaak: Hirohito was een oorlogsmisdadiger en mocht niet ontvangen worden door Nederland op staatsbezoek. Tijdens zijn staatsbezoek moest Hirohito dan ook regelmatig beschermd worden tegen protesterende burgers. Door menigtes werd ‘Hirohitler’ gescandeerd, een thermosfles werd tegen de ruit van Hirohito’s auto gegooid en op muren prijkte de tekst ‘oorlogsmisdadiger’.

Protest van Wim Kan

Voor de cabaretier Wim Kan was het ondenkbaar dat de man in wiens naam al deze verschrikkingen hadden plaatsgevonden door Nederland verwelkomd zou worden. In de maanden voor de komst van keizer Hirohito verzette Wim Kan zich openlijk tegen de komst van de Japanse keizer. Toen de komst van Hirohito werkelijkheid geworden was bracht Kan een protestlied ten gehore in de oudejaarsconference van het jaar 1972. Op ontroerende en ingetogen wijze zong Kan het lied ‘Er leven haast geen mensen meer’, hierin vroeg hij zich af wat Hirohito nu daadwerkelijk wist. … En toch leeft er nog altijd een die het navertellen kan, Die de geschiedenis kent als geen een: de keizer van Japan. Nou hij niet opgehangen is had op Soestdijk toen aan de dis, Tenminste toch eens iemand kunnen vragen hoe dat zat destijds in Burma, Aan die railroad, met die doden, en die ziekten, en die honger en die cellen. Wat had hij dat, Terwijl hij at, Mooi kunnen vertellen.