Konrad Adenauer 1876-1967

Konrad Adenauer was bondskanselier van West-Duitsland van 1949 tot 1963. Hij speelde na de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol in de integratie van West-Duitsland in Europa en was een fel tegenstander van het communisme.

Vroege carrière

Konrad Adenauer werd in 1876 geboren in Keulen in een katholiek gezien. Ondanks zijn familie niet rijk was, ging hij toch studeren aan universiteiten in Freiburg, München en Bonn, om net als zijn vader advocaat te worden. Hij kwam namens de katholieke Zentrumspartei in de gemeenteraad van Keulen terecht. Van daar klom hij op tot burgemeester van Keulen. Later kwam hij in het bestuur van Pruisen, waar Keulen onder viel, terecht.

Fel tegenstander van Hitler

Als burgemeester van Keulen trad hij fel op tegen de opkomende nazi’s. In 1931 hingen de nazi’s hakenkruisvlaggen aan de Rijnbruggen. Adenauer liet de vlaggen zo snel mogelijk verwijderen. Hij kon de opkomst van de nazi’s echter niet tegenhouden. Toen de partij van Hitler in 1933 aan de macht kwam, moest Adenauer gedwongen aftreden. Als bekend tegenstander van de nazi’s werd hij tijdens de Tweede Wereldoorlog gevangen gezet, onder andere op verdenking van de betrokkenheid bij de couppoging van Claus Schenk von Stauffenberg.

Na de Tweede Wereldoorlog

Na de Tweede Wereldoorlog benoemden de Amerikanen hem weer tot burgemeester van Keulen, maar dat besluit werd al snel weer teruggedraaid door de Britten. Die vonden Adenauer niet geschikt genoeg. Hierna zette Adenauer zich in voor de oprichting van een nieuwe politieke partij, de Christlich Demokratische Union Deutschlands (CDU).

Adenauer in het CDU

Binnen het CDU werkte Adenauer zich snel op als partijvoorzitter binnen de Britse bezettingszone. Adenauer ging leiding geven aan de parlementaire raad, het orgaan dat een grondwet voor West-Duitsland ontwierp. Bij de verkiezingen van 1949 werd hij verkozen tot Bondskanselier.

Bondskanselier Adenauer

Als bondskanselier maakte Adenauer zich sterk voor een succesvolle en snelle wederopbouw van West-Duitsland. Opvallend daarbij was, dat hij zich niet sterk maakte voor een hereniging van Duitsland. In 1952 sloeg hij zelfs een aanbod van Stalin daarover af.  In plaats van een hereniging met Oost-Duitsland, zocht Adenauer toetreding tot wat hij het ‘vrije’ Westen noemde. Hij zorgde ervoor dat West-Duitsland erkend werd als een onafhankelijk land, dat zich in 1955 aan kon sluiten bij de NAVO. In 1957 was West-Duitsland zelfs één van de drijvende krachten achter de Europese Economische Gemeenschap. In 1963, vlak voor het einde van Adenauers bondskanselierschap werd ook nog een vriendschapsverdrag gesloten tussen Frankrijk en West-Duitsland.  Een ander opvallend verdrag dat door Adenauer gesloten werd, was een verdrag waarin West-Duitsland herstelbetalingen met Israël regelde.

Weigering erkenning DDR

De vriendschappelijke banden die Adenauer met het Westen sloot, stonden in schril contrast met zijn relatie met het Oosten. Adenauer keurde alle officiële contacten met het Oostblok af en vond dat het Westen zich moest mobiliseren tegen de dreiging uit het oosten. Adenauer was echter pragmatisch genoeg om te beseffen dat zo’n alles-of-niets mentaliteit niet vol te houden was. Vanaf 1955 begon hij de relaties met de Sovjet-Unie te herstellen en wist bijvoorbeeld te regelen dat de laatste Duitse krijgsgevangenen naar huis konden. Hij bleef echter weigeren de DDR te erkennen. Sterker nog, Adenauer stond erop dat West-Duitsland alle banden verbrak met iedereen die de DDR erkende.

Crisis in Berlijn

De moeilijke relaties met Oost-Duitsland hadden ook hun weerslag op Berlijn. In 1958 stelde de Sovjet-Unie een ultimatum aan de westerse geallieerden om hun troepen weg te halen. Er volgde een diplomatiek steekspel, waarbij de westerse geallieerden op zoek gingen naar een compromis, terwijl Adenauer vast hield aan zijn harde lijn. Hierdoor kwam de samenwerking tussen Adenauer en de westerse machthebbers ernstig onder druk te staan. Hij kon niet samenwerken met de veel jongere Kennedy. Die zei over Adenauer: “Hij is te oud en ik ben te jong om elkaar te bereiken.” De crisis werd niet opgelost. Toen de DDR in 1961 begon met de bouw van de Muur bleef een reactie van Adenauer uit. Terwijl de Muur gebouwd werd bleef hij op campagne voor de verkiezingen van een paar maanden later.

Einde van de regering Adenauer

De crisis in Berlijn markeerde het einde van de regering van Adenauer. De media beschuldigden Adenauer er van niet adequaat te reageren op de crisis in Berlijn en het CDU verloor veel stemmen bij de verkiezingen. Een van de afspraken die de nieuwe regering maakte, was dat er vervroegde verkiezingen voor het bondskanselierschap zouden komen. In 1963 moest Adenauer schoorvoetend plaatsmaken voor zijn opvolger Erhard. Wel bleef Adenauer nog lid van de Bondsdag. In 1967 overleed hij.

Nalatenschap van Adenauer

Hoewel Adenauer aan het eind van zijn regering het imago van een oude starre man had, wordt hij vandaag de dag toch vooral geroemd. Hoewel hij de bouw van de Muur niet kon voorkomen en de DDR weigerde te erkennen, wordt hij gezien als de grondlegger van de democratische traditie in Duitsland. In 2003 kozen de Duitsers hem tot grootste Duitser aller tijden. Dit artikel is onderdeel van  een serie van vijfentwintig artikelen over de Berlijnse Muur. Dit jaar is het vijfentwintig jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel. Ook IsGeschiedenis staat stil bij dit jubileum. Daarom publiceert IsGeschiedenis vijfentwintig items over de geschiedenis van de Berlijnse Muur.