Maarten Luther over het huwelijk

Luther sprak in de tafelreden regelmatig over het huwelijk. Zijn verbintenis met Katharina van Bora van juni 1525 gaf hem blijkbaar veel stof tot nadenken. Luther had naar eigen zeggen een uitstekende partner gekozen: “Zij is mij meer waard dan het koninkrijk Frankrijk en de republiek Venetië, want zij is een vrome vrouw, door God mij gegeven.”

 De vrouw van Luther: Katharina von Bora

Katharina von Bora werd naar verluidt geboren op 29 januari 1499 in Lippendorf, hoewel over de precieze datum en plaats discussie bestaat. Toen de kleine Katharina 5 jaar oud was moet ze weg bij haar gezin, haar vader stopte haar in het Benedictijnse klooster in Brehna. Dit was het begin van een leven geweid aan het geloof. Op 9-jarige leeftijd verhuisde ze naar een cisterciënzerklooster in Nimbschen en hier leerde Katharina lezen, schrijven en zelfs een beetje Latijn. Op 16-jarige leeftijd zei ze haar geloften en werd ze non. Tijdens haar betrekkelijk korte verblijf in het klooster leerde Katharina over Luther en zijn denkbeelden, waar ze zich goed in kon vinden. Vergeving kon niet gekocht (aflaten) of besproken (bekentenis) worden, het kon alleen worden verdiend met het ware geloof. Von Bora kon zichzelf niet langer voorhouden dat ze in het klooster thuishoorde, dus stuurde ze Luther in het geheim een brief.

De ontsnapping uit Nimbschen

In de brief vroeg von Bora aan Luther of hij haar – en 8 andere nonnen - kon helpen uit Nimbschen te ontsnappen. Luther honoreerde dit verzoek en op de avond voor Pasen, op 4 april 1523, hielp hij de nonnen bij hun poging. Hij stuurde de handelaar Leonhard Köppe met een lading haring naar het klooster, waarna de dames zich konden verbergen tussen de lege vaten vis. Het was een gevaarlijke onderneming, zowel Köppe als de nonnen speelden met hun leven. Gelukkig kreeg niemand argwaan en zo geschiedde dat het gezelschap veilig in Wittenberg aankwam. Luther regelde vervolgens onderdak en huwelijkspartners voor alle vrouwen, maar voor Katharina kon hij niemand vinden. Uiteindelijk stelde ze hem een ultimatum: ze wilde alleen met hem, of met zijn compagnon Dr. Amsdorf trouwen. Uiteindelijk koos Luther om haar zelf tot vrouw te nemen.

Geloofde Luther in het huwelijk?

Luther sprak in de tafelreden regelmatig over vrouw en gezin. Een vrouw kreeg volgens Luther niet genoeg eer, zij kon namelijk kinderen op de wereld zetten en het voortbrengen van nieuw leven was een “gave Gods”. Het huwelijk moest volgens Luther gezien worden als een zegen en mensen moesten hier niet teveel over klagen. Hij geeft het voorbeeld van een huilend kindje op Nieuwjaarsdag, dat door niemand getroost kon worden:” Dit is nu een reden, waarom het huwelijk door velen zo geschuwd wordt en menigeen ongehuwd blijft. Wij willen vrij en ongebonden zijn, om te doen, wat wij willen (…) Maar God heeft het huwelijk, de overheid en het predikambt ons uit genade, door Zijn Woord geschonken, opdat wij zouden weten, dat het Zijn instellingen zijn.”

Waren man en vrouw gelijk?

Luther achtte man en vrouw gelijk. In de tafelreden gaat hij zelfs verder: man en vrouw zijn één. De verdiensten van de man werken door op de vrouw en vice versa. Luther grapt vervolgens over dit onderwerp door een boeiende anekdote in de vorm van het verhaal van de smulpaap. Er was eens een smulpaap die iedere dag maar ging brassen en pimpelen. Zijn vrouw zat thuis en had honger, dus toen de man op een dag thuiskwam sprak zij hem aan op zijn gedrag. Ze klaagde dat ze geen kruimel te eten had, waarop de man haar bot toesprak: Heb je niet genoeg gekregen, ik heb immers de hele dag gegeten en gedrongen; heb je dat dan niet geproefd? Op een andere dag ging de vrouw het huis uit en kookte niet voor haar man. Ze at ergens anders en toen de vent ’s avonds thuiskwam vroeg hij haar om eten en drinken. Zij sprak vervolgens: Is het niet genoeg dat ik gegeten heb? Man en vrouw zijn toch één lichaam?

Had Luther zijn vrouw lief?

Of de keuze voor Katharina echt uit het hart kwam kan worden betwist. Luther zou ooit gezegd hebben dat hij was getrouwd om zijn vader gelukkig te maken, om de Paus te irriteren en om de engelen te doen lachen. Ook spreekt hij in de tafelreden over een andere vrouw: “Als ik dertien jaar geleden een vrouw had moeten nemen, had ik Eva Schönfeld, de tegenwoordige vrouw van dokter Basilius in Pruisen, genomen. Ik had mijn Kaatje in die tijd niet lief, omdat ik meende, dat ze trots en hoogmoedig was.” Wel is duidelijk dat Luther grote bewondering had voor Katharina. Hij noemde haar ‘de Morgenster van Wittenberg’ omdat ze ’s ochtends al om 4 uur opstond om haar zaken voor die dag te regelen.  Ook had hij grote moeite om bij zijn gezin weg te zijn: “Hoe verlangde ik naar de mijnen, toen ik te Schmalkalden ernstig ziek lag. Ik dacht, dat ik vrouw en kinderen hier niet meer zou zien. Hoe moeilijk viel mij de scheiding!”