Malaria in Nederland

Malaria is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door parasieten in het bloed. De parasiet wordt op mensen overgebracht door malariamuggen. Ruim een halve eeuw geleden had West-Europa te kampen met de bekende malariamug. Sinds 1970 is Nederland door de Wereld Gezondheids Organisatie officieel als ‘Malaria vrij’ bestempeld.

Malaria

Al zo’n 7.000 tot 12.000 jaar geleden bestond de ziekte die we nu kunnen als Malaria. Symptomen bestaan onder andere uit: hoge koorts, diarree en geelzucht. In ernstige gevallen kunnen slachtoffers van malaria binnen 48 uur overlijden. Door gunstige omstandigheden zoals hoge temperaturen en een hoge vochtigheidsgraad was Afrika de ideale voedingsbodem voor de malariamug. Er zijn theorieën dat het leger van Alexander de Grote mede verantwoordelijk was voor de wereldwijde verspreiding van malaria. De term malaria komt van het Italiaanse Mala Aria, waarin ‘mala’ slecht betekent en ‘aria’ lucht. De term werd gebruikt voor alle ziekten die men opliep door giftige dampen uit moerassen.

De parasiet als boosdoener

De Franse arts Charles Laveran ontdekte in 1880 dat het een plasmodiumparasiet was die verantwoordelijk was voor het overdragen van de ziekte. De kennis over malaria werd in 1898 verder uitgebreid toen de Italiaanse zoöloog Giovanni Battista Grassi de gehele levenscyclus van de plasmodiumparasiet in een mug beschreef.

Malaria en Nederland

In de twintigste eeuw nam het aantal malaria-epidemieën in het Westen toe en groeide de noodzaak om meer onderzoek te doen naar de ziekte. Er werden uitvoerige laboratorische onderzoeken gedaan en in 1919 riep de Nederlandse inspecteur Volksgezondheid Aldershoff een malariacommissie in het leven. Huisartsen werden opgeroepen hun malariapatiënten te registreren zodat er een duidelijker beeld ontstond van wie er getroffen werden. Zo bleek dat vooral mensen uit gebieden met brak water, zoals Friesland, Zeeland en Noord-Holland, te kampen hadden met malaria.

Verder onderzoek

Tijdens de onderzoeken in de twintigste eeuw naar de malariamug stuitte men op een raadsel. Het aantal muggen was in de herfst het hoogst, maar toch werden de meeste mensen ziek in de lente. Door onderzoek van de Nederlandse deskundige Nicolaas Swellengrebel, die zichzelf en zijn onderzoeksteam liet steken door de malariamug, kwam men er achter dat de incubatietijd voor malaria zo’n acht à negen maanden was. Het was duidelijk dat de mug de boosdoener was en er werden plannen gemaakt voor de uitroeiing van de muggensoort, maar dit bleek makkelijker gezegd dan gedaan.

Vernietigingspatrouilles

Al in 1918 begon men met pogingen de mug uit te roeien: overheidspatrouilles met spuitslangen vol met lysol- en petroleumoplossingen liepen door straten, bespoten stallen, huizen en andere gebouwen. Maar deze onderneming was duur en arbeidsintensief. In de financieel krappe tijden besloot men dat de burger opgeroepen moest worden om zelf tegen de malariamug te strijden. Voorlichtingsboekjes vol tips over de verdelging van en de bescherming tegen de muggen leverden resultaat op. In het begin van de jaren dertig leek de malariamug teruggedrongen te worden, maar door geldtekort verminderde de voorlichting en bleef dit succes slechts beperkt.

Oplossing malaria

Na de Tweede Wereldoorlog kwam de echte oplossing: het insecticide Dichloordifenyltrichloorethaan (DDT) werd ontdekt. In 1946 begon men met de selectieve bespuiting van de huizen van patiënten en plaatsen waar de malariamug zich vaak schuilhield. Mede door het jarenlange gebruik van het agressieve DDT werd in minder dan twintig jaar tijd malaria in Nederland uitgebannen. Andere belangrijke bijdragen aan de uitroeiing van malaria in Nederland was het toenemende gebruik van landbouwinsecticide en fosfaatrijke wasmiddelen, minder open stallen door de modernere landbouw en de Afsluitdijk in 1932 waardoor veel brakwater veranderde in zoetwater.

Malaria vrij

De laatste keer dat malaria door een inheemse mug werd overgebracht was bij een patiënt die zich in 1959 meldde. In 1970 benoemde de Wereld Gezondheids Organisatie Nederland als een ‘Malaria vrij’ land. Nederland was één van de laatste landen in Europa die malaria wist uit te roeien. Hedendaagse gevallen van malaria in Nederland komen door reizen in landen waar de malariamug nog actief is.

Afbeelding:

• "British India", print illustrating six different stages in the life of a man infected with malaria: Welcome Collection [CC BY 4.0], via Wikimedia Commons