Mina Kruseman: zelfstandige en excentrieke feministe

‘Een buitengewoon karakter, maar geen overmatig talent,’ schreef Annet Mooij in haar biografie over Mina Kruseman. Kruseman was zich op jonge leeftijd al bewust van de ondergeschikte rol die vrouwen in de 19e eeuw hadden binnen het gezin en het huwelijk en keerde zich fel tegen deze conventies. In lezingen vertelde ze over haar ideeën en daarnaast was ze actief als schrijfster, actrice en zangeres.

Mina Kruseman werd geboren op 15 september 1839 in Velp en was de oudste van de vier dochters van Hendrik Kruseman en Jenny Cantzlaar. Omdat Hendrik Kruseman generaal was in Nederlands-Indië groeide Kruseman daar op. Op vijftienjarige leeftijd verhuisde ze met haar familie terug naar Nederland vanwege de pensionering van haar vader. Kruseman kon moeilijk wennen aan het ‘koude en bekrompen Nederland’. Het overlijden van haar moeder in 1859 drukte zwaar op Kruseman. Ze vond het prettig dat het gezin in 1861 verhuisde naar Brussel. Kruseman besloot daar te kiezen voor ‘het enige eerbare beroep dat voor vrouwen openstond, dat van kunstenares’ en werd toegelaten op het Brusselse conservatorium voor zang en pianospel. 

Een huwelijk in Indië

Ze hield haar opleiding niet lang vol, want na een jaar stopte ze alweer. Pas na enkele ingrijpende gebeurtenissen in haar leven, waaronder het overlijden van twee van haar zussen, lukte het Kruseman om te besluiten wat ze met haar leven wilde doen. Wederom koos ze voor een carrière als artieste. Ze ging een zangopleiding in Parijs volgen, maar door het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog was ze genoodzaakt om in 1870 terug te keren naar Brussel. Nog geen jaar later besloot ze haar geluk te beproeven in Amerika, maar na een beperkt succes als zangeres keerde ze al snel terug naar Europa. Ondertussen werkte ze aan haar roman Een huwelijk in Indië. Het boek verscheen in 1873 en was gericht tegen de toenmalige huwelijks- en echtscheidingsconventies.

Radicaal feminisme 

Samen met de Nederlandse feministe Betsy Perk gaf ze vanaf 1873 lezingen door heel Nederland. Ze confronteerden hun toehoorders met hun ideeën over liefde, huwelijk en de opvoeding van meisjes. Ze keerde zich fel tegen de bestaande conventies. Vanwege haar zelfbewuste karakter en radicale visie hield de samenwerking met de meer bescheiden Perk slechts een jaar stand. De radicale Kruseman baarde veel opzien met haar openbare optredens. Hoewel lang niet iedereen haar –voor die tijd- radicale standpunten kon waarderen, vielen haar voordrachten bij veel mensen in de smaak en kregen ze de nodige bijval. Daarnaast liet Kruseman in haar geschriften merken dat ze het anti-artistieke klimaat in Nederland verafschuwde. Dit trok de aandacht van de bekende schrijver Multatuli. Nadat hij haar een bedankbriefje stuurde, bezocht Kruseman hem in 1873. Er ontstond een vriendschap tussen de twee.

Multatuli

Vermoedelijk hebben haar lezingen de weg voor Kruseman vrijgemaakt naar ‘het grote toneel’. Ze speelde hoofdrollen in toneelstukken die ze zelf geschreven had. In 1875 wilde ze graag het nooit eerder opgevoerde toneelstuk Vorstenschool, dat Multatuli in 1872 geschreven had, op de planken brengen. Ze gaf zichzelf de hoofdrol, maar Multatuli was het niet eens met haar toneelspel en de twee kregen ruzie. Ze legden het nooit meer bij en na 25 voorstellingen werd Kruseman ontslagen. Dit voelde als een nederlaag voor Kruseman. Met haar volgende stuk, Een blik in de kunstenaarswereld, maakte ze de toenmalige kunstkritiek belachelijk, maar kon op weinig belangstelling rekenen. Daarom besloot ze in 1877 terug te keren naar Nederlands-Indië. Kort voor haar vertrek wist ze het Nederlandse publiek nog één keer te choqueren met haar autobiografie Mijn leven, waarin ze ongegeneerd (persoonlijke) brieven van anderen citeerde. Veel mensen, waaronder Multatuli, voelden zich belachelijk gemaakt.

Terug in Nederlands-Indië

Aangekomen in Nederlands-Indië gaf ze nog wat lezingen, die echter geen succes hadden. Daarom richtte ze zich op het geven muziek- en toneelonderwijs. Ze vond zelf dat het haar taak was om de lokale meisjes tot zelfbewuste dames op te voeden. Ze kreeg een geheime affaire met fotograaf Frits Hoffman, een van haar leerlingen. Omdat Kruseman zwanger raakte, vluchtte het stel naar Napels. Samen kregen ze twee kinderen, die echter al jong stierven. Het paar leefde in armoede en toen Hoffman in 1918 overleed, ging ook de gezondheid van Kruseman achteruit.

Kruseman bleef tot vlak voor haar dood actief als schrijfster. Ze maakte nog net mee dat een nieuwe golf feministen in de periode na de Eerste Wereldoorlog haar in de armen sloten als pionier. Op 30 juli 1922 stierf Mina Kruseman in Frankrijk.