Nazi-verleden van het Wiener Philharmoniker Orkest

Uit een nieuw historisch onderzoek blijkt dat in de Tweede Wereldoorlog bijna de helft van de muzikanten van het beroemde Oostenrijkse Wiener Philharmoniker Orkest lid waren van de nazipartij. Deze ‘zwarte bladzijden’ uit de geschiedenis van het befaamde orkest zijn de uitkomst van een onderzoek dat in opdracht van het orkest zelf door drie onafhankelijke historici is uitgevoerd.

Eind 2012 kwam aan het licht dat een hoge nazi-functionaris in 1942 en in 1966 een onderscheiding had gekregen vanuit het orkest. In januari 2013, 75 jaar na de 'Anschluss’ van Oostenrijk bij het Derde Rijk, werd daarom door de muzikanten van het orkest besloten om een onderzoekscommissie in te stellen die het nazi-verleden van het orkest aan het licht moest brengen. Het resultaat van dit onderzoek is het op 12 maart 2013 gepubliceerde rapport van historici Fritz Trümpi, Olivier Rathkolb en Bernadette Mayrofer, dat in meerdere delen op de website van het orkest verschijnt.

Propagandamiddel

Uit het onderzoek blijkt dat 60 van de 123 leden van het orkest in de Tweede Wereldoorlog aangesloten waren bij de nazipartij. Verder is bekend gemaakt dat er vanaf 1938 ongeveer 13 muzikanten uit het orkest gezet zijn omdat ze van Joodse komaf waren of getrouwd waren met een Jood. Onder het naziregime werd het orkest vanaf 1939 zelfs ingezet als propagandamiddel, zoals bij het lunchconcert in een fabriek dat door de nationaalsocialistische arbeidersorganisatie Kraft durch Freude georganiseerd werd (zie foto). De nationaalsocialiste minister van Propaganda, Joseph Goebbels, stelde het –tegenwoordig wereldberoemde- jaarlijkse nieuwjaarsconcert in om het door hem gewenste beeld van Wenen te promoten.

Onderscheiding

Ook het mysterie rondom de onderscheiding die in 1942 en in 1966 werd uitgereikt, is opgelost. In 1942 heeft de Weense nazileider Baldur Von Schirach een erering ontvangen van Helmut Wobisch, een trompetspeler die aangesloten was bij de Waffen-SS. Na de oorlog verloor Von Schirach de onderscheiding en werd hij berecht vanwege medeplichtigheid aan de deportatie van duizenden Joden. Toen hij eind 1966, na een gevangenisstraf wegens ‘misdaden tegen de mensheid’, weer vrij gekomen was, kreeg hij een nieuwe erering uitgereikt.

Volgens historicus Trümpi was het moeilijk om toegang te krijgen tot de archieven van het orkest. Verder geeft hij aan dat hij de nieuwe studie beschouwd ‘als een vorm van imago-beheersing’. “Een lange tijd heeft het orkest geprobeerd de controle te houden over hun imago, maar uiteindelijk werd de politieke druk zo groot dat het maar beter was meer openheid te tonen.”, aldus Trümpi.