Nederlandse Spoorwegen tijdens de Tweede Wereldoorlog
De NS gaat een commissie instellen die onderzoekt of er per individueel geval een schadevergoeding betaald moet worden aan overlevenden en nabestaanden van de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de Tweede Wereldoorlog werd de Nederlandse Spoorwegen gedwongen om te werken voor de Duitsers. Zo hielp het bedrijf de Duitsers bij deportaties van joden, en bij het vervoer van Duitse soldaten naar het front.
De Nederlandse Spoorwegen (NS) ontstond in 1937 uit een fusie van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM) en Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS). Een jaar later waren alle aandelen van het bedrijf in handen van de staat. In september 1939 vierde de NS het 100 jarig jubileum van spoorwegen in Nederland. Het was echter een ingetogen viering, omdat die maand de Duitsers en de Russen Polen binnenvielen. Vanwege de oorlogsdreiging werd de NS onder bevel van de Minister van Oorlog geplaatst en kregen militairen absolute voorrang in het treinverkeer.
Na de Duitse inval
Iets meer dan een half jaar later vielen de Duitsers Nederland binnen. Na vijf dagen capituleerde de Nederlandse overheid en de NS kreeg opdracht van de Nederlandse bevelhebber generaal Winkelman “als goede vaderlanders het bedrijf te hervatten in het belang van de bevolking”. De Duitse bezetter gebruikte de spoorwegen om de Duitse oorlogsmachine in Nederland te ondersteunen. De NS voerde goederen vanuit Nederland naar België om de Duitse opmars naar Frankrijk te bevoorraden, en ook binnen Nederland werden de treinen voor bevoorradingsdoeleinden gebruikt.
Inzet door de Duitsers
Ondanks de bezetting bleef de NS functioneren als min of meer zelfstandig bedrijf. Als het bedrijf door de bezetters werd ingezet, werd er een rekening gepresenteerd. Zo verhuurde de NS duizenden goederenwagons, honderden personenwagons en tientallen locomotieven aan de Duitsers, en kreeg daar voor betaald. De NS bouwde voor de bezetters zelfs nog een spoorlijn naar Westerbork, en stuurde daarvoor een factuur. Zo werden er dankzij de inzet van materieel van de NS meer dan honderdduizend joden gedeporteerd. De NS protesteerde daar indertijd nooit tegen. Als de Duitsers niet op tijd betaalden, werd er hooguit een aanmaning gestuurd. Het duurde tot 1944 voordat de NS meedeed met stakingen en ander protest tegen de Nazi’s, maar toen liep de oorlog al op z’n eind en was het grootste leed al geleden.
Schade door de oorlog
De inzet door de Duitsers leverde de NS enorme schade op. Vanwege de hoge waarde van de treinen voor het Duitse leger waren ze vaak doelwit voor bombardementen en het Nederlandse verzet saboteerde de spoorwegen om de Duitsers tegen te werken. Daardoor was werken voor de NS in de oorlogsjaren zeer gevaarlijk voor het personeel. De materiële schade van de NS was aan het einde van de oorlog groot. Ruim 60 procent van de baanvakken was onbruikbaar en veel spoorbruggen waren verwoest door bombardementen of sabotage. Veel treinen waren vernietigd of onvindbaar. Het spoorbedrijf moest weer vanaf de grond worden opgebouwd.
Schadevergoedingen
De nasleep van de oorlog en de rol die de NS daarin speelde, bleef een hoofdpijndossier voor de organisatie. Veel mensen namen het de NS meer dan kwalijk dat het bedrijf nooit formeel geprotesteerd heeft tegen de acties van de Duitsers. In de jaren ’50 betaalde de NS, toen nog een staatsbedrijf, wel algemene schadevergoeding, maar dat was in de ogen van velen niet voldoende. In 2005 bood de toenmalig directeur van de NS officieel excuses aan voor de rol die de NS tijdens de oorlog speelde. Nu komt er alsnog een onderzoek naar de mogelijkheid tot schadevergoedingen. Al sinds de Franse spoorwegen in 2015 zoiets deden, is nabestaande Sabo Muller in gesprek met de NS over de kwestie. Om het niet tot rechtszaken te laten komen, stelt de NS nu een commissie in, die de mogelijkheden onderzoekt. Daarbij gaat het 'niet om de hoogte van het bedrag, maar om de erkenning.'
