Nederlandse universiteiten, opkomst en uitbreiding

Hoe zijn de Nederlandse universiteiten ontstaan?

Nederlandse Universiteiten

Nederland bezit veertien universiteiten verspreid over het land. Hiervan zijn er drie geheel technisch van aard, dit zijn de universiteiten in Delft, Eindhoven en Twente en is de Universiteit Wageningen speciaal gericht op life sciences. De overige tien universiteiten zijn breed georiënteerd en bieden zowel alfa- als bètaopleidingen aan. De oudste universiteit is de Universiteit Leiden, die in 1575 opgericht werd door Willem van Oranje.

Rijksuniversiteit Groningen

De traditie van goed onderwijs in Groningen was al vroeg bekend. Voor de oprichting van de Rijksuniversiteit Groningen was er de Latijnse school, ook wel de St. Maarten school, die internationale bekendheid genoot. Maar omdat men voor een universitaire graad naar het buitenland moest werd er in 1614 besloten de Groningse Universiteit op te richten. Het eerste studiejaar ging van start met 82 studenten, waaronder dertig internationale studenten, verdeeld over de faculteiten theologie, rechten, geneeskunde en vrije kunsten. Door het gebruik van beurzen probeerde de universiteit vanaf haar begin buitenlandse studenten aan te trekken, om zo te kunnen concurreren met Leiden, Utrecht en Franeker. Ook werd er veel reclame gemaakt met bekende professoren om de naam van de universiteit te doen groeien.

Wet op Hogeronderwijs

Na een moeizame periode aan het einde van de zeventiende eeuw, trok het aantal studenten in de loop van de achttiende eeuw weer aan. Na net als Leiden en Utrecht een aantal jaren onder Frans bewind te hebben gestaan tijdens de Franse Tijd, werd de Groningse Universiteit in 1815 uitgeroepen tot rijksuniversiteit. Ondanks de nieuwe titel en de bouw van nieuwe lokalen stagneerde het aantal studenten in de negentiende eeuw. Door de Wet op Hogeronderwijs van 1876 werd de universiteit aangrijpend veranderd. Latijn als voertaal werd afgeschaft en er werd een onderzoekplicht ingesteld. Deze laatste eis zorgde voor een enorme groei in wetenschappelijk onderzoek in met name de bètawetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Uitbreiding Rijksuniversiteit Groningen

De populariteit van de Rijksuniversiteit Groningen nam in de twintigste eeuw sterk toe en had als gevolg dat er na de Tweede Wereldoorlog flinke uitbreidingen werden gedaan wat betreft universiteitsgebouwen. Inmiddels telt de Rijksuniversiteit Groningen zo’n 23.000 studenten, verdeeld over 10 faculteiten die in 150 gebouwen gevestigd zijn. Door deze indrukwekkende aantallen staat de Rijksuniversiteit Groningen op de derde plaats na Leiden en Amsterdam qua grootte.

Universiteit  Utrecht

Universiteit Utrecht is één van de oudste universiteiten in Nederland. Al in de zevende eeuw werd de aanzet gegeven voor de universiteit toen de monnik Willibrord van Utrecht in 695 een priesterschool begon, genaamd de Domschool. Eeuwenlang was de Domschool een befaamde opleiding voor de jeugdige elite, maar in de vijftiende eeuw kregen ze concurrentie van de in 1474 opgerichte Hieronymusschool gericht op het humanisme. Al rond deze tijd werd er gesproken over het oprichten van een universiteit in Utrecht omdat men voor rechten, medicijnen en theologie nog steeds naar het buitenland moest gaan, maar de onderhandelingen liepen op niets uit. 

Illustere school wordt Universiteit Utrecht

In 1634 besloot het stadsbestuur van Utrecht de ‘Illustere school’ op te richten, waar men geen graad kon halen, maar in 1636 werd deze school omgevormd tot Universiteit Utrecht. De universiteit bloeide op en trok ook veel buitenlandse studenten uit Duitsland, Schotland en Engeland. Na een korte periode van verval tussen 1806-1813 toen de universiteit gedegradeerd werd tot middelbare school, werd Universiteit Utrecht in 1815 uitgeroepen tot één van de rijksuniversiteiten van Nederland. Een titel die zij moesten delen met Leiden en Groningen.

Vrouwen op de universiteit

Waar studeren lange tijd een mannenzaak was, liep de Universiteit Utrecht voorop in het hebben van een groot aantal vrouwelijke studenten aan het begin van de twintigste eeuw. De eerste officiële vrouwelijke student die volledig mee mocht draaien in de studie was Catharine van Tussenbroek in 1880. Tegen 1915 was een kwart van de studenten vrouw. Deze democratisering van het onderwijs leidde er toe dat in 1916 de eerste vrouwelijke hoogleraar werd aangesteld, de fytopatholoog Johanna Westerdijk. De universiteit heeft in de afgelopen eeuw een enorme groei gekend: van 800 studenten in 1900 tot ruim 29.000 studenten in 2014. De oude sfeervolle universiteitsgebouwen zijn nog steeds in gebruik, maar het universiteitsterrein is inmiddels uitgebreid met onder andere de Uithof en een academisch ziekenhuis.

Universiteit van Amsterdam

De voorloper van de Universiteit van Amsterdam was de in 1632 opgerichte Athenaeum Illustre, ook wel de illustere school. Wettelijke erkenning voor de school kwam pas in 1815, maar het promotierecht bleef uit. Pas in 1877 verkreeg de school het promotierecht en werd de naam gewijzigd in de Universiteit van Amsterdam. Het aanstellen van hoogleraren was aanvankelijk een taak van de gemeente, want de universiteit stond onder gemeentelijk bestuur, waardoor ook de burgemeester van Amsterdam de voorzitter was van het universiteitsbestuur. In 1961 nam de overheid de financiering van de universiteit van de gemeente over, maar de invloed van de gemeente duurde nog tot 1971. Toen nam het College van Bestuur het benoemingsrecht over.

Studentenprotesten Universiteit van Amsterdam

De Universiteit van Amsterdam kwam in de twintigste eeuw meermaals in het nieuws door de studentenprotesten die er plaats vonden. Zo werd in 1969 het Maagdenhuis bezet door studenten van de Universiteit van Amsterdam, die pleitten voor meer democratisering van de universiteit en meer inspraak van studenten. Ook in de jaren zeventig en tachtig was de universiteit het strijdtoneel van diverse studentenacties.

Universiteit Maastricht

Aan het einde van de jaren zestig kampte Nederland met een tekort aan opleidingsplaatsen voor artsen en was er behoefte aan een achtste medische faculteit. Maastricht bood zich aan en zonder overheidstoestemming begonnen ze in 1974 met medisch onderwijs . De Rijksuniversiteit Limburg was een feit. Uiteindelijk kreeg de universiteit in 1975 officiële goedkeuring van de overheid. In 1996 werd de Rijksuniversiteit Limburg omgedoopt tot Universiteit Maastricht. Inmiddels behoort de Universiteit Maastricht tot de middelgrote universiteiten en biedt zij niet alleen onderwijs voor Nederlandse studenten maar ook een fors aantal internationale studenten.

Leestip:

De universitaire campus – Ruimtelijke transformaties van de Nederlandse universiteiten sedert 1945
Redactie: Ab Flipse en Abel Streefland
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048518
Winkelprijs: €17,-Bestel dit boek