Nieuwe wetenschappelijke methodes leggen eeuwenoude handelsroutes tussen Engeland en Europa bloot

Archeologen van de universiteiten van Exeter en Reading hebben met een vijfjarig onderzoeksproject nieuwe informatie over eeuwenoude uitgebreide handelsroutes tussen de Britse stad Exeter in het Engelse graafschap Devon en het Europese vasteland, waaronder Nederland, en Noord-Afrika ontdekt. Door middel van geavanceerde technologie zijn de archeologen meer te weten gekomen over opgravingen die in de jaren 70 en 80 al werden gedaan. Met deze nieuwe bevindingen komen we weer een stukje dichter bij het begrijpen van de wereld van de oudheid.

Het onderzoekproject, dat Exeter: A Place in Time heet, probeert door archeologische opgravingen uit de jaren 70 en 80 opnieuw te bestuderen de ontwikkelingen van de stad Exeter in kaart te brengen. Daarmee ontstaat er niet alleen een goed beeld van de geschiedenis van de stad, maar we komen ook meer te weten over de wereld rondom de stad.

Wetenschappelijke methodes

Door middel van wetenschappelijke analyses, dendrochronologie en koolstofdatering konden de wetenschappers onder andere achter de leeftijd en herkomst van verschillende archeologische vondsten komen. Met dendrochronologie kan men de leeftijd van een stuk hout bepalen door de groeiringen te bestuderen. Koolstofdatering, ook wel C14-datering genoemd, is een methode waarmee de ouderdom van organisch materiaal bepaald kan worden.

Wijn, olijfolie en vissaus in de oudheid

Uit de analyses kwam naar voren dat in de late Romeinse periode, ongeveer vanaf de 3de eeuw tot de val van het Romeinse Rijk in de 5de eeuw na Christus, verschillende luxeproducten uit zuidwest Frankrijk en vaten met olijfolie, wijn en vissaus uit Noord-Afrika waren geïmporteerd. Handelaren legden dus enorme afstanden af om hun goederen naar Exeter te brengen.

Het bleef echter niet alleen bij handel. Door de vondst, en analyse, van een specifieke soort aardewerk uit Zuidwest Engeland zijn de archeologen erachter gekomen dat er in de Romeinse periode een levendige dakpannen, steen en ijzerindustrie te vinden was in de achterlanden van Exeter. Tegenwoordig is daar vooral platteland te vinden. Van de industrie was, tot de analyse van de archeologische vondsten, weinig meer te vinden.

Ook over het plattelandsleven deden de onderzoekers nieuwe bevindingen. Door een chemische analyse van opgegraven dierenbotten zijn de wetenschappers te weten gekomen dat vee seizoensgebonden verplaatst werd, om op andere plekken te kunnen grazen. De enige andere historische bron die dit proces vast had gelegd, was een middeleeuws document dat ongeveer duizend jaar later was geschreven.

Exeter in de middeleeuwen

Nadat de Romeinen het Britse eiland hadden verlaten rond 410 na Christus, werd er weinig verscheept van en naar Exeter. De stad werd verlaten na het Romeinse vertrek. Pas een paar honderd jaar later werd de stad opnieuw bewoond, en vanaf de 10de eeuw zou er weer op grote schaal handel worden gedreven langs de Atlantische kust van Europa.

Vanaf de 10de eeuwe werd aardewerk vanuit Normandië, Bretagne, zuidwest Frankrijk en België en Nederland naar Exeter verscheept. In de 15de eeuw zochten de handelaren uit Exeter hun goederen nog verder van huis. Aardewerk vanuit onder andere Spanje, Portugal en Italië werden naar de Britse havenstad verscheept. Exeter was een handelscentrum waar goederen uit allerlei verschillende Europese locaties verhandeld werden. Door de bevindingen van de Britse onderzoekers is meer duidelijkheid gekomen over hoe de handel in Exeter er precies uitzag, waardoor ook meer kennis is opgedaan over handel in het Romeinse Rijk en de middeleeuwen in het algemeen.

Handel en water

Havensteden, zoals Exeter, waren bij uitstek geschikt als handelslocaties. Waar water soms gezien wordt als obstakel of grens, was het voor de komst van moderne transportmogelijkheden de beste manier om goederen te transporteren. Transport en handel over land was tijdrovend en risicovol, op het land werden handelaren sneller overvallen. Transport over water was bovendien simpelweg goedkoper en efficiënter. Water vormde voor de Romeinen, ondanks dat zij meester waren in het aanleggen van wegen, de belangrijkste handelsroutes. Rivieren of zeeën waren zodoende verbindingspunten, in plaats van obstakels.

De Noordzee

Ook de Noordzee speelde zo’n verbindende rol. Na de Romeinse invasie van de Britse eilanden in 43 na Christus groeide het Kanaal en de Noordzee uit tot belangrijke waterwegen voor de Romeinse handel. Nero Claudius Drusus, een van de belangrijkste generaals onder keizer Augustus, liet rond 12 voor Christus zelfs een kanaal aanleggen om de Rijn met de Noordzee en Zuiderzee te verbinden. Zo konden handel en transport van troepen tussen het binnenvaartnetwerk van Nederland en de Noordzee efficiënter en soepeler verlopen.

Dat er in de Romeinse tijd veel gehandeld werd tussen Nederland en Brittannië blijkt onder andere uit archeologische vondsten die in 1970 gedaan werden in Colijnsplaat, Zeeland. Zo’n 240 altaren en beelden uit de Romeinse tijd werden gevonden in de regio. Kooplieden brachten in Ganuenta, een Keltische nederzetting die in de buurt van Colijnsplaat lag, offers aan de Keltisch-Germaanse Godin Nehalennia als ze de oversteek van Brittannië naar Ganuenta overleefd hadden. Voor vertrek naar Brittannië sloten ze namelijk een soort contract met de godin af voor een behouden vaart. Nehalennia was immers de beschermgodin van schepen, opvarenden en handelswaar. Als de kooplieden en schippers veilig terugkwamen losten zij hun beloften in met een ’votiefsteen’, een steen met een inscriptie waaruit blijkt dat een belofte aan een god vervuld was.

Ganuenta was een belangrijke haven voor Romeinse handel en transport. Regionale producten zoals zout, vissaus of aardewerk en luxeproducten zoals wijn en luxe aardewerk werden er verhandeld. De haven vormden een schakel tussen de handel op de Nederlandse, Belgische en Duitse rivieren, en het zeetransport met Engeland en Frankrijk.

Archeologische vondsten in Exeter

De Noordzee was dus, met veel handels- en migratieverkeer, een belangrijk verbindingspunt tussen de Britse eilanden en het Europese vasteland. Het nieuwe onderzoek Exeter: A Time in Place laat zien welke rol Exeter speelde in het Europese handelsnetwek. Dat er in de Romeinse tijd en de middeleeuwen al contact en handel tussen grote steden zoals Londen en het Europese vasteland was , was al duidelijk. Maar dat steden zoals Exeter zulke fijnmazige communicatienetwerken hadden met verschillende delen van Europa laat zien dat er meer handelsnetwerken en belangrijke havens waren dan alleen in de grote Europese steden.

Professor Stephen Rippon, van de Universiteit van Exeter, stelt dat “De toepassing van moderne wetenschappelijke technieken heeft ons laten zien hoe Exeter het centrum was van een handelsnetwerk dat over heel Europa strekte.” Over tot voor kort onbekende handelsroutes is zo een schat aan nieuwe informatie bekend geworden.

Bronnen:

• L. de Blois, R.J. van der Spek: Een kennismaking met de Oude Wereld (Bussum 2012)
• B.J. Wells, the Classical Journal vol 19, No.1: Trade and Travel in the Roman Empire
• Geschiedenis van Zuid Holland: De Limes is het grootste archeologiche monument van ons land
• University of Exeter: Major new study shows ancient international trading routes between Exeter and Europe
• University of Exeter, Exeter: A Place in Time: Project introduction and collaborators
• University of Exeter, Exeter: A Place in Time: Find out more
• Zeeuwse Ankers: Ganuenta
• J. Kemp, B. D'Ollier, the Journal of Navigation vol 69, No.4 : Early Navigation in the North Sea – The Use of the Lead and Line and other Navigation Methods

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: Romeinen op een boot met goederen. Isis Geminiana Fresco, 2de of 3de eeuw na Christus. [Public Domain] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 2: Middeleeuwse kaart van Engeland, Ierland en Schotland, 1513, Claudius Ptolemy. [Public Domain] via Wikimedia Commons