Romeinse Limes als handelsroute in Nederland

Dwars door Europa, en ook Nederland, loopt een van de meest beroemde en interessante grenzen van de oudheid: de Romeinse Limes. De Limes liep van de Noordzee langs de Rijn en de Donau naar de Zwarte Zee. In het oosten volgde de Limes de Eufraat en in het zuiden vormde de Sahara een natuurlijke grens van het Romeinse Rijk. Lang werd gedacht dat het enige doel van deze grens was om de ‘barbaren’ buiten te houden, maar archeologisch onderzoek rondom de Rijn laat steeds duidelijker zien dat de Limes vooral functioneerde als handelsroute.

Limes in de Lage Landen

In 58 v.Chr. bereikte Julius Caesar voor het eerst de Rijn. Hij verklaarde de Rijn tot grens tussen de Keltische landen in het westen en de Germaanse stammen in het oosten. Deze nieuw verkregen grens vormde vooral een symbolische en natuurlijke grens van het rijk, want zowel ten westen en ten noorden van de grens bevonden zich Germanen en Kelten. Toch werd de grens getrokken, omdat Caesar een duidelijke afbakening van zijn te verdedigen rijk nodig had. Onder Caesar hadden de Romeinen nog de ambitie om de noordelijke grens van het rijk op te schuiven. Maar nadat de Romeinse bevelhebber Varus in 9 n.Chr. werd verslagen door Germaanse stammen bij de Slag bij het Teutoburgerwoud, werd besloten dat de noordelijke Limes de uiteindelijke grens van het rijk zou blijven. Langs de rivieren die de basis voor de grens waren, werden grenswegen aangelegd die de werkelijke Romeinse grens zouden vormen.

Rivieren als handelsroutes

Transport en handel over land was voor de komst van moderne transportmiddelen een erg tijdrovende en risicovolle aangelegenheid. Struikrovers lagen op de loer en hoewel de Romeinen meesters waren in het aanleggen van wegen, was het reizen over water efficiënter en goedkoper. Zodoende waren rivieren in de oudheid de belangrijkste handelsroutes. De Rijn, de langste rivier in Noordwest-Europa, was essentieel voor handel en reizen. De Rijn vormde in het Romeinse rijk niet alleen een grens, maar de Rijn was ook een belangrijke handelsroute die helemaal van de Middellandse Zee tot aan de Noordzee liep. Langs de hele Limes zijn sporen teruggevonden van de handel door heel Europa in de Romeinse tijd. Nehalennia-beeldjes in Zeeland en Romeinse munten door heel Europa vormen stille getuigen van dit uitgebreide handelsnetwerk.

Archeologisch bewijs voor Romeinse handel langs de Rijn  

Dat de Romeinen gebruik maakten van de Rijn als handelsroute is terug te zien in archeologische vondsten langs de Limes. Langs de hele Limes zijn overblijfselen van Romeinse handel teruggevonden. De locatie van teruggevonden wachttorens is veelzeggend, de torens stonden namelijk direct naast de rivier en niet naast de grenswegen. Over de hele Limes volgden wachttorens de loop van de rivier en niet de grensweg. Ook Romeinse forten waren vaak dicht op de rivier gebouwd, soms zelfs zo dicht dat ze gevaar liepen bij overstromingen. Toch werd de locatie naast de rivier verkozen boven veiligere locaties. Hiernaast zijn er langs de loop van de Rijn ook veel Romeinse scheepswrakken teruggevonden. Zoveel dat er soms wel gesproken wordt van de Limes als Romeins scheepskerkhof. Interessant aan deze scheepswrakken is dat sommige wrakken ook teruggevonden zijn inclusief de vracht. De meeste teruggevonden Romeinse platbodems in Nederland zijn gedateerd in 160-210. In deze periode werden alle Limesforten in Nederland herbouwd met steen. Voor deze grootschalige bouwwerkzaamheden waren grote hoeveelheden bouwmateriaal nodig. Met de platbodems werden bakstenen, dakpannen uit een militaire pannenbakkerij uit het huidige Nijmegen en tufsteen uit de Eifel vervoerd. Al deze archeologische vondsten langs de rivier laten zien dat de Limes, in plaats van alleen maar een grens, ook gediend hebben om de handel langs de Rijn te controleren en verdedigen.

Handel langs en over de rivier

Het idee dat de Limes een sterke afbakening vormden tussen de ‘beschaafde’ Romeinse wereld en de ‘barbaarse’ Germaanse wereld stamt vooral uit antieke teksten van de oude Romeinen. Veel van deze Romeinse historici waren echter nog nooit in de buurt van de grenzen van het rijk geweest, de archeologische bronnen schetsen een heel ander beeld van de limes. De rivier vormde zeker niet het einde van de wereld voor de Romeinen, daarentegen was het juist een levendige handelsader. De handel bleef niet beperkt tot het gebied langs de Rijn, de Romeinen waren niet bang om de Rijn over te steken en ook handel te drijven met de ‘barbaren’ aan de andere kant. De forten en legioenen langs de Limes hadden immers een grote toevoer van voedsel en bouwmaterialen nodig. Door handel te drijven met Germaanse stammen werden ze hiervan voorzien en kwamen ze ook een stap dichter bij de romanisering van de ‘wilden’.

Leestip:

De Romeinse Limes in Nederland.
Tijdschrift: Lampas. Tijdschrift voor classici 53 (2020) 2
Redactie: Stephan Mols en Rien Polak
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048563
Winkelprijs: €15,–

Bestel De Romeinse Limes in Nederland