Richard Carrington zonnestorm 1859 Noorderlicht Zuiderlicht

Noorderlicht op Cuba: dat klinkt onmogelijk. Of toch niet?

Noorderlicht in Nederland komt niet zo vaak voor, maar er was een tijd dat het Noorderlicht nog veel zuidelijker te zien was. Amateur-onderzoeker Richard Carrington spotte in 1859 lichtvlekjes op de zon die snel verdwenen, maar een grote impact hadden, voornamelijk op de telegraafkantoren. Tijdens deze gebeurtenis, die bekend werd als het Carrington-incident, was het Noorderlicht te zien tot in de tropen.

Richard Carrington bestudeerde op 1 september 1859 aan het eind van de ochtend de zon met zijn telescoop en schetste een groep donkere vlekken (zonnevlekken). Plotseling zag hij twee vlekjes van intens helder en wit licht uit de zonnevlekken loskomen. Vijf minuten later waren de vlekjes weg. Zijn collega, R. Hodgson, nam hetzelfde fenomeen waar, maar hij beschreef het als een heldere ster van licht, waar vele stralen zich van los maakten. De twee mannen wisten op dat moment niet dat ze keken naar een grote zonnestorm die bekend zou komen te staan als het Carrington-incident.

Aarde werd fel verlicht door de zonnestralen

Voor het blote oog van Carrington leken de vlekjes verdwenen, maar dat waren ze niet. Nog diezelfde nacht kleurde overal ter wereld de nachtelijke hemel in de kleuren van het Noorder- en het Zuiderlicht (ook wel aurora genoemd). De aarde werd zo fel verlicht dat vogels begonnen te fluiten en sommige arbeiders aan hun dag begonnen, omdat ze dachten dat de zon opkwam. De Noorder- en Zuiderlichten schijnen normaal gesproken in de buurt van de Noord- en Zuidpool, maar deze nacht scheen het licht tot in de tropen. Het werd zelfs gezien op Cuba en Jamaica. Een groot deel van de wereld baadde in het licht en wie in het Noordoosten van de Verenigde Staten woonde, kon rustig de krant gaan lezen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Telegraafkantoren sloegen op hol

Wat Carrington en Hodgson zagen, was het ontstaan van een zonnestorm. Een ‘wolk’ van magnetisch geladen deeltjes wordt door de zon uitgestoten. Als die deeltjes de atmosfeer van de aarde raken, ontstaat niet alleen het Noorder- en Zuiderlicht, maar door de magnetische straling ontstaan ook andere effecten.

De zonnestorm had het meeste effect op de telegraafkantoren, die in die tijd al een belangrijke rol vervulden in de communicatie. De zonnestorm verstoorde de elektronica van de telegraafsystemen. Telegraafkantoren konden niet meer met elkaar communiceren: vonken kwamen uit telegraafmachines en bij sommige telegraafstations verbrandde het telegraafpapier door de heftige stroomstoten. De storing vond wereldwijd plaats. Volgens een telegraafmanager uit Pittsburgh, Pennsylvania (E. W. Culgan) waren de stromen die door de draden vloeiden zo krachtig dat de platinacontacten bijna smolten en er ‘vuurstromen’ uit de schakelingen kwamen. In Washington D.C. kreeg een telegraafoperator de schok van zijn leven toen hij met zijn voorhoofd langs een aarddraad schampte.

Magnetische kracht zorgde voor wonderlijke verschijnselen

De dag nadat Carrington de verschijnselen waarnam, was er nog steeds enorm veel magnetische kracht aanwezig in de telegraafstations. De medewerkers van American Telegraph Company in Boston konden geen berichten verzonden of ontvangen. Maar toen ontdekten ze iets spectaculairs: ze konden berichten verzenden zonder de batterij, die normaal noodzakelijk was, te gebruiken. Ze verzonden berichten naar Portland en Maine, puur op de kracht van de poollichtstroom. Het ging niet even gemakkelijk als normaal, maar het volstond. Later op de ochtend nam de magnetische storing af en konden de batterijen weer worden aangesloten.

Wat als zoiets nu plaats vindt?

Als zo’n zonnestorm nu zou plaatsvinden, zou het ‘extensieve sociale en economische verstoringen’ in gang zetten, door de impact op elektriciteitsnetten, satellietcommunicatie en GPS-systemen. Dit blijkt uit onderzoek van de National Academy of Sciences (2008). De kosten hiervan zouden waarschijnlijk in de biljoenen gaan lopen.

Om nog maar niet te spreken over hoe afhankelijk de wereld van elektriciteit is; als deze voor onbepaalde tijd zou uitvallen, kan dat een flink probleem worden. Een zonnestorm van deze grootte kan extra-hoogspanningtransformatoren beschadigen, wat weer kan leiden tot grote verstoringen van de financiële markten, het bankwezen, de telecommunicatie, zakelijke transacties, hulp- en ziekenhuisdiensten, het pompen van water en brandstof- en voedseltransport.

Niet alleen maar kommer en kwel

Maar, zegt Hugh Hudson, zonnenatuurkundige aan de Universiteit van Glasgow in Schotland, het is niet zo’n grote dreiging voor de mensheid als soms wordt gedacht. In 2003 kwamen er ook twee zonnevlammen op de aarde af, met vergelijkbare kracht als die in 1859. Hij is, als het weer zover is, bezorgder over de menselijke ruimte-activiteiten, omdat die volgens hem het meeste gevaar lopen.