Oorsprong van sociëteiten in Nederland

Een grote brand in de binnenstad van Haarlem verwoestte op 30 juni 2014 een monumentaal pand. In het gebouw was herensociëteit Trou moet Blycken gevestigd. Aan het einde van de achttiende eeuw werden in Nederland verschillende sociëteiten opgericht, vaak met een politiek doel. Later werden deze exclusieve clubs een ontmoetingsplaats voor cultuur en ontspanning.

De eerste sociëteit

In 1748 werd in Den Haag de Groote Sociëteit (ook wel Grande Société) opgericht, nadat Willem IV was uitgeroepen tot stadhouder van een viertal Nederlandse provincies. De elite in Den Haag wilde vermoedelijk een kring van edelen vormen die de nieuwe stadhouder kon verwelkomen in Den Haag. Voor die tijd verbleef Willem IV in de winter aan het Hof van Leeuwarden en ’s zomers op Paleis Het Loo. Hij verhuisde naar de Lange Voorhout in Den Haag, waar hij tot zijn dood in 1751 verbleef.

De eerste sociëteit had een eigen gebouw en regels (‘wetten’) die op democratische wijze tot stand kwamen. Ondanks het feit dat de sociëteit in elitaire kring was ontstaan, had het een gesloten doch democratisch karakter. Deze wijze van organiseren werd het model voor de andere sociëteiten in Nederland.

Sociëteit De Witte

Een andere vroege sociëteit in Den Haag is de Nieuwe of Littéraire sociëteit De Witte, opgericht in 1782. Aan het Plein in Den Haag werd door ruim honderd notabelen een vereniging voor gezellig verkeer en geoorloofde uithuizigheid opgericht op de benedenverdieping van een koffiehuis. De term ‘nieuw’ geeft aan dat het in feite om een soort heroprichting ging.

De sociëteiten werden vaak opgericht met een politiek doel, waarmee ze een positie innamen in de discussie tussen Orangisten en Patriotten in Nederland in die tijd. De sociëteiten werden vaak, al dan niet terecht, voor Orangisten aangezien vanwege hun elitaire karakter. Maar dat politieke doel veranderde snel, toen in Nederland eenmaal het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden gesticht was. De sociëteiten werden toen ‘heropgericht’, zoals uit de naam van De Witte blijkt.

Overigens werd de club De Witte genoemd vanwege de witte voorgevel van het pand aan het Plein. In 1950 is de term pas toegevoegd aan de naam van de sociëteit.

Sociëteit Trou moet Blycken

Het pand in Haarlem dat is afgebrand, was het gebouw van sociëteit Trou moet Blycken. De geschiedenis van deze vereniging is de uitzondering op de regel. Waar andere sociëteiten werden opgericht met een politiek doel (dat later weer afzwakte), komt Trou moet Blycken voort uit een vereniging van rederijkers. Deze rederijkerij is waarschijnlijk in de dertiende eeuw ontstaan.

In die tijd bestond een rederijkerskamer uit een groep burgers die belangstelling had voor dichtkunst en toneelspel. Zij werden door het stadsbestuur ook wel ingeschakeld voor de organisatie van feesten, optochten en toneelspelen in het openbaar. In de tweede helft van de zeventiende eeuw veranderde de rederijkerskamer in een echte herensociëteit.

Toch heeft de vereniging de oude tradities altijd geëerd door nog steeds toneelspelen en dichtkunstavonden te houden. Het open en vrolijke karakter van Trou moet Blycken is een uitzondering tussen de andere sociëteiten in Nederland, die nog steeds een redelijk gesloten karakter hebben.