Oorsprong van Valentijnsdag

Op 14 februari is het Valentijnsdag! Het feest van de liefde dat in steeds meer landen wordt gevierd. Toch zijn ook veel mensen tegen een dergelijke feestdag: een veelgehoorde klacht is dat het feest geen karakter heeft en veel te commercieel is. De oorsprong van Valentijnsdag stamt echter al minstens uit de 14e eeuw. Door de eeuwen heen zijn er verschillende mythen ontstaan over de oorsprong van Valentijnsdag.

De naam Valentijnsdag is afkomstig van de christelijke priester Sint Valentijn uit Rome, die leefde in de 3e eeuw na Christus. Volgens de overlevering bestond er in die tijd een keizerlijke wet die het soldaten verbood om te trouwen. Men geloofde namelijk dat vrijgezellen eerder bereid waren te sterven op het slagveld. Valentijn zou echter in het geheim toch soldaten hebben gehuwd, omdat hij van mening was dat liefde alles overwon. Toen keizer Claudius II (268-270) dit ontdekte, liet hij de geestelijke op 14 februari 269 executeren, en zo werd Valentijn een martelaar voor de liefde. De kans is echter groot dat dit verhaal er pas later is bij verzonnen, want het enige bekende biografische feit van Valentijn is zijn sterfdatum. Ook staat vast dat Paus Gelasius I Sint Valentijn heilig verklaarde in 496, en dat 14 februari de naamdag van Sint Valentijn zou worden, al is het niet helemaal zeker of het om dezelfde Valentijn gaat. Er zijn in de loop der tijd meerdere Valentijnen geweest, die omkwamen tijdens de christenvervolgingen in het Romeinse Rijk. 

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Lupercalia

Een andere mogelijke oorsprong van Valentijnsdag is het Romeinse feest Lupercalia, dat plaatsvond op 15 februari. Dit festival werd gehouden ter ere van Lupercus, de god van de schaapherders, en Lupa, de wolvin die Romulus en Remus opvoedde. Volgens een beschrijving van de Griekse historiograaf Plutarchus begon het feest met de rituele slachting van een hond en twee geiten, waarna de geitenhuiden werden verwerkt tot een aantal riemen. Vervolgens renden een aantal jonge mannen naakt door de straten van Rome, waarbij ze de riemen gebruikten om uit te halen naar de toegesnelde en zeer enthousiaste vrouwen. Iedere vrouw die geraakt werd zou namelijk zwanger worden, of, indien ze dat al was, een goede bevalling hebben. Het feest werd in 494 door de eerdergenoemde Paus Gelasius I afgeschaft. Het verhaal wil dat hij in plaats daarvan Valentijnsdag op 14 februari invoerde, maar daarvoor is geen bewijs. Historici vermoeden daarom ook hier dat het verband tussen Valentijnsdag en de Lupercalia een later verzinsel is.  

Geoffrey Chaucer en Valentijnsdag

De eerste echte historische vermelding van Valentijnsdag is afkomstig van de veertiende-eeuwse schrijver  Geoffrey Chaucer. Hij schreef in zijn ‘Parlement of Foules’ (1382) de volgende zin: “Want dit was op Sint Valentijns dag, als elke vogel zijn maatje komt kiezen”. Aanvankelijk werd aangenomen dat Chaucer hiermee verwees naar 14 februari, maar de meeste vogels in Engeland paren niet zo vroeg in het jaar. Het is dan ook waarschijnlijker dat hij verwees naar 2 mei, de heilige dag van Sint Valentijn van Genoa, of dat hij de traditie volledig verzonnen had. Desalniettemin vonden de termen ‘Valentijn’ en ‘Valentijnsdag’ sindsdien al snel intrede in de romantische literatuur. Zo zong het personage Ophelia in het toneelstuk Hamlet (1600-1601) van Shakespeare:

To-morrow is Saint Valentine's day, All in the morning betime, And I a maid at your window, To be your Valentine.

Anonieme liefdesverklaring

Aan het begin van de 19e eeuw sloeg de traditie van Valentijnsdag over op de gehele bevolking. Doordat het versturen van post een stuk goedkoper werd, werd het voortaan voor iedereen betaalbaar om een kaartje met daarin een liefdesboodschap te verzenden. De gewoonte om een kaartje met een amoureuze boodschap te versturen, bestond al langer. Uit de zeventiende eeuw zijn al catalogi met liefdesboodschappen voor Valentijnsdag bekend. . Met name in het streng Victoriaanse Engeland koos men ervoor om dit anoniem te doen, zodat men ondanks de sociale nadruk op kuisheid toch een passievolle liefdesverklaring op kon stellen. Rond 1840 verspreidde de Europese traditie zich ook naar de Verenigde Staten, waar Valentijnsdag al snel uitgroeide tot één van de belangrijkste feestdagen.

Commercialisatie en Valentijnskaarten

In 1847 werd in Boston de eerste massaproductie van kanten Valentijnskaarten opgezet. Sindsdien is de rol van de commercie rondom Valentijnsdag sterk toegenomen. Onder andere chocoladefabrikanten, bloementelers en de diamantindustrie zetten in de tweede helft van de twintigste eeuw grootschalige reclamecampagnes op, zodat naast de traditionele kaarten ook hun producten in verband werden gebracht met de traditie. Verder verschoof de nadruk van Valentijnsdag steeds meer van anonieme liefdesverklaringen naar liefde in het algemeen, zodat er meer mensen bij de feestdag betrokken konden worden. Daarbij werd niet geschroomd om nieuwe legendes toe te voegen aan het verhaal van Valentijnsdag. Zo zouden Nederlandse bloementelers in de jaren '50 verzonnen hebben dat Sint Valentijn als monnik bloemen uitdeelde.