Operatie Overlord: spionnen en neplegers tijdens de Tweede Wereldoorlog

De landing van geallieerde troepen op Normandië was op 6 juni 1944 de D-day van Operatie Overlord. Een belangrijke reden voor het slagen van de landing was het uitgebreide web van leugens en deceptie dat de geallieerden sponnen om hun intenties verborgen te houden. Het gevolg was dat de Duitsers zowel de plaats als de datum van de landing niet wisten te voorspellen.

De keuze voor Operatie Overlord

In november 1943 beloofden Churchill en Roosevelt hun bondgenoot Stalin tijdens de conferentie van Teheran dat zij een tweede front tegen de nazi’s zouden openen. Churchill was huiverig, in tegenstelling tot Roosevelt, want er zou een enorme landingsoperatie via zee (ook bekend als een amfibische operatie) nodig zijn om dit tweede front te creëren. Zulke operaties waren nog niet vaak succesvol gebleken, hoewel de geallieerden wel een jaar eerder tegen een hoge prijs een succesvolle landing op Sicilië hadden uitgevoerd.

Double-cross network & de Enigma code

De geallieerde troepen bereidden zich maandenlang voor op de landing in Normandië. Hitler zou daarom hoe dan ook met verkenningsvluchten ontdekken dat er een invasie aan zat te komen en zou in reactie daarop zijn verdediging opbouwen. De geallieerden wilden de plaats en datum van de invasie wel geheim houden. De Britse inlichtingendiensten hadden gedurende de oorlog twee manieren ontwikkeld waarmee zij de Duitsers voor de gek konden houden: het breken van de Enigma code en het double-cross network.

De voordelen van Ultra

Het breken van de Duitse Enigma code gaf de geallieerden toegang tot alle beveiligde berichten die zij van de Duitsers onderschepten (deze informatie noemden de Britten Ultra). Dit voordeel is niet te onderschatten: de geallieerden wisten vaak van Duitse plannen af en konden de beste tegenreactie bedenken. Cruciale informatie werd ook met de Russen gedeeld. Bovendien werden Duitse spionnen tot hun verbazing vrijwel meteen gearresteerd zodra zij voet op Britse bodem hadden gezet.

Double-Cross network

In 1944 hadden de Britse inlichtingendiensten alle Duitse spionnen in Groot-Brittannië met behulp van Ultra onschadelijk gemaakt. Sommigen zaten in de cel, anderen werkten als dubbelspionnen voor de geallieerden. Zij gaven daarom de informatie aan de Duitsers die de Britten hen in het oor fluisterden. De Duitsers geloofden om deze reden dat Operatie Overlord gericht was op een landing bij Calais.

Het fantoomleger: FUSAG

De valse inlichtingen van de spionnen moesten wel onderbouwd kunnen worden met zichtbare feiten. Duitse verkenningsvluchten boven Groot-Brittannië moesten daarom een legeropbouw kunnen zien nabij de oversteekplaats Dover. De mensen die verantwoordelijk waren voor de hele deceptie operatie leverden hier hun meesterwerk: de creatie van het fantoomleger First US Army Group (FUSAG).

Rubberen tanks

Langs het zuidoosten van Engeland werden nep kampen ingericht, landingsvoertuigen van hout neergezet en vliegvelden gemaakt met verborgen verlichting (omdat dit normaal was bij een troepenopbouw). De rubberen tanks die werden geplaatst, waren gemaakt door de Shepperton film studios. FUSAG zou daarnaast uit een miljoen manschappen moeten bestaan. Vanuit een vliegtuig gezien leek dit allemaal net echt en hielp het de daadwerkelijke opbouw in het zuid-westen van Engeland verborgen te houden.

Succes van Operatie Overlord

De troepenopbouw in het zuidwesten van Engeland nam uiteindelijk zulke proporties aan dat de Duitsers wisten dat er nog een invasiemacht werd voorbereid. Hitler en consorten dachten echter dat dit leger juist de poging tot deceptie vormde. Zij verwachtten een afleidingsaanval op de stranden van Normandië en de echte landing bij Calais.

Hoe belangrijk was de deceptie?

Zowel de Duitsers als de geallieerden wisten dat alle hoop op een Duitse overwinning vervloog na een succesvolle landing. Men kan natuurlijk niet voorspellen of de landing ook was gelukt als de Duitsers wel voor een verdediging bij Normandië hadden gekozen. Het is echter duidelijk dat de geallieerden in dat geval de landing niet hadden aangedurfd. De succesvolle deceptie was daarom zeer belangrijk.

Een onderscheiding voor het Amerikaanse nepleger

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben in totaal 1300 militairen bijgedragen aan het versterken van de Amerikaanse aanwezigheid aan het front door de Duitsers te misleiden. Het nepleger dat naast D-Day ook tijdens andere operaties werd ingezet was zo effectief dat het Amerikaanse leger tot 1996 de eenheid officieel geheim bleef houden. Drie van de militairen die in de eenheid dienden ontvingen in 2024 de Congressional Gold Medal, de hoogste onderscheiding van de Amerikaanse volksvertegenwoordiging.