Oprichting en ondergang van de Middelburgse Commercie Compagnie

Het Zeeuws Archief reist morgen op uitnodiging van de Verenigde Naties af naar Genève, om daar een presentatie voor de Mensenrechtenraad te geven over de Nederlandse slavenhandel. Aanleiding hiervoor is een blog die het archief sinds 2013 op internet bijhoudt over de slavenreis van het schip d’Eenigheid, een schip in dienst van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC). De Compagnie is vooral bekend van de trans-Atlantische slavenhandel, maar nam ook deel aan andere activiteiten.

Oprichting Middelburgse Commercie Compagnie (MCC)

In het begin van de achttiende eeuw speelde de Republiek op het internationale podium geen grote rol meer. Het had net een Gouden Eeuw achter de rug (ca. 1595-1675) en kon nog enigszins teren op het geld dat in die periode was verdiend. Oorlogen hadden bijgedragen aan het einde van deze bloeiperiode, maar zorgden ook voor een groei van de kaapvaart. Amsterdam was toentertijd de belangrijkste haven in het land, met de Rotterdamse haven als goede tweede. Middelburg, dat lange tijd Rotterdam naar de loef had gestoken, deed er alles aan zijn sterke positie in het land te behouden. Hiertoe richtte de stad Middelburg in 1720 de Commercie Compagnie der stad Middelburg op, die vanaf 1950 bekend kwam te staan als Middelburgse Commercie Compagnie (MCC).

Nauwe banden MCC en stad Middelburg

De banden tussen de MCC en de stad Middelburg waren vanaf het begin al nauw. De thuisbasis van de Compagnie was in de stad en het stadsbestuur zag in dat de onderneming van economisch belang kon zijn voor de regio. De MCC haalde 1,4 miljoen gulden aan oprichtingskapitaal op, bijeengebracht door 587 inschrijvers, en na twee jaar bezat het bedrijf een eigen scheepswerf, lijnbanen en pakhuizen in Middelburg. Het Middelburgse stadsbestuur vaardigde tevens drie leden af aan de allereerste directie van de Compagnie, waardoor ook directe invloed uitgeoefend kon worden door de stad. Naast de drie stadsbestuurders zaten er ook twee kooplieden in de directie. Tot slot werd vastgesteld dat toekomstige directeuren in Middelburg dienden te wonen.

Handelsvaart

De eerste jaren richtte de MCC zich vooral op de handelsvaart. In 1721 voeren de eerste twee schepen uit om zout op te halen in La Rochelle (Frankrijk) en dat te verhandelen in de Oostzee. De resultaten vielen echter tegen, mede door de zware concurrentiestrijd met de Britten. Ook de pogingen tot walvisvaart mislukten jammerlijk en zorgden voor grote verliezen. Desondanks zette de MCC door. De reizen hadden veelal Zuid-Europese bestemmingen, waardoor de Compagnie veel last had van de Noord-Afrikaanse Barbarijse zeerovers. In 1726 sloot de Compagnie echter een voordelig handelsverdrag met hen, waardoor de Kaap weer toegankelijk was.

Slavenhandel

In de loop der jaren ging de MCC zich ook richten op de lucratieve slavenhandel. In 1730 werd het handelsmonopolie op slaven van de West-Indische Compagnie (WIC) opgeheven, waarna de MCC tegen betaling kon handelen in Afrikaanse slaven. De eerste ‘slavenreis’ van de Compagnie vertrok in 1732 vanuit Middelburg. Het bedrijf specialiseerde zich in de zogenaamde driehoeksvaart tussen Afrika en (Zuid-)Amerika en vervoerde tussen 1732 en 1803 31.095 slaven op 113 reizen. Hierbij werden in Afrika producten aangeboden in ruil voor slaven, waarna deze in Amerika werden verkocht aan plantagehouders die op hun beurt weer producten van de plantage leverden. Vooral in de periode 1732-1781 boekte de MCC zo enorme winsten, ook omdat het zich in 1756 vrijwel volledig specialiseerde in slavenhandel.

Afschaffing slavernij – enige overgebleven compagnie

Na de opheffing van de WIC (1792) en de VOC (1800) wist de MCC zich als enige te handhaven. Het ondervond echter grote hinder van de vele weerstand die ontstond tegen slavernij, vooral geïnitieerd door het Verenigd Koninkrijk. Hier werd in 1807 al de handel in slaven verboden en in Nederland werd zeven jaar later ook een verbod ingesteld op slavenhandel. De MCC was hierdoor genoodzaakt een andere invalshoek te kiezen. In de negentiende eeuw richtte het bedrijf zich dan ook vooral op de scheepsbouw.

Scheepsbouw en opheffing MCC

De schepen die de MCC bouwde waren niet zozeer bedoeld voor de reizen van de MCC zelf, maar juist voor anderen. De Compagnie kocht de oude werf van de VOC aan en bouwde uiteindelijk dertig schepen in opdracht van onder andere de marine, de Nederlandse Handelsmaatschappij, het stoombootveer Vlissingen-Breskens en het stoombootveer Middelburg-Rotterdam. Het bedrijf boekte in de eerste helft van de negentiende eeuw mooie winsten en speelde tevens een belangrijke rol in machinebouw en ijzerbewerking. Het ging echter mis na 1950. Langdurige crisis op de vrachtenmarkt en een stagnatie van de opdrachten resulteerden in 1888 in het besluit tot ontbinding van de Middelburgse Commercie Compagnie.

De reis van het slavenschip d’Eenigheid, een schip in de vloot van de MCC,  is sinds oktober vorig jaar met 252 jaar vertraging te volgen op internet, naar aanleiding van de actuele herdenkingen van het Nederlandse slavernijverleden.