Pausanias: De bekendste reisgidsschrijver van de Oudheid

Wie denkt dat reisgidsen en reistours iets van vandaag de dag zijn heeft het mooi mis. Ruim 1800 jaar geleden bestond er bijvoorbeeld al een uitgebreide reisgids over het oude Griekenland. De maker van hiervan was de Griek Pausanias. Hij gaf een uitgebreide beschrijving van zijn land op een manier die veel lijkt op die van moderne reisgidsschrijvers. De redactie besloot om een blik te werpen op Pausanias en zijn werk, dat van onschatbare waarde is voor historici en archeologen.

Zijn werk was waarschijnlijk geschreven voor toeristen van Griekse afkomst, mensen die zoals Pausanias in Azië geboren waren, maar trots waren op hun Grieks erfgoed. Pausanias’ werk was werkelijk uniek omdat het Griekenland en haar geschiedenis niet in chronologische volgorde behandelde, maar op geografische wijze. De ruïnes en monumenten die Pausanias tegenkwam dienden als aanwijspunten voor toeristen.

Groot reiziger

Pausanias werd geboren in 110 na. Chr. in een Griekse familie en was waarschijnlijk een inwoner van Lydië, het hedendaagse westen van Turkije. Hij was zeker bekend met de westkust van Klein-Azië, maar zijn reizen reikten veel verder dan alleen deze regio. Voordat hij Griekenland bezocht, is hij in Antiochië, Jaffa, Jeruzalem en bij de rivier de Jordaan geweest. In Egypte heeft hij de piramides gezien, terwijl hij in Macedonië de vermeende tempel van Orpheus in Libethra heeft bezocht. Pausanias is ook in Italië geweest en heeft een aantal wonderen van Rome kunnen waarnemen. Hij was bovendien ook één van de eerste die schreef over de ruïnes van Troje, Alexandrië Troas en Mycene.

Beschrijving van Griekenland

Pausanias was een reiziger en geograaf wiens Periegesis Hellados (Beschrijving van Griekenland) een gids van onschatbare waarde is voor antieke ruïnes. Zijn Beschrijving neemt de vorm van een tour van Griekenland aan en begint in Attica. Het is verdeeld in 10 boeken. Wanneer het eerste boek af was is niet duidelijk, maar waarschijnlijk ergens tussen 143 en 161. Zijn verslag van elke belangrijke stad begint met een schets van diens geschiedenis. Zijn beschrijvende verhaal volgt een topografische volgorde. Hij geeft een aantal beschrijvingen van het dagelijkse leven, de ceremoniële rituelen en bijgelovige tradities van de bewoners. Ook verhaalt hij vaak over legendes en folklore.

Kunst belangrijk

Kunstwerken krijgen van Pausanias de meeste aandacht. Geïnspireerd door de antieke glories van Griekenland voelt Pausanias zich het meest thuis in het beschrijven van religieuze kunst en architectuur van Olympia en Delphi. In Athene was hij geïntrigeerd door afbeeldingen, portretten en inscripties over de wetten van Solon. Op de Acropolis trok het grote gouden en ivoren standbeeld van Athene hem aan en buiten de stad de monumenten van bekende mannen en Atheners. De accuratesse van zijn beschrijvingen is bewezen door de restanten van gebouwen verspreid over heel Griekenland. Het topografische deel van zijn werk laat zijn genegenheid zien voor de wonderen der natuur: de tekenen die een voorbode zijn voor een aardbeving, de getijden, de ingevroren zeeën van het noorden en de middagzon.

Belang van zijn werk

In zijn werk behandelde Pausanias de bezienswaardigheden van het oude Griekenland op bijna dezelfde manier zoals een moderne tour gids zou doen. In zijn eerste boek bijvoorbeeld – de gids voor de provincie van Attica – neemt hij de lezer vanaf het moment van aankomst in de stad door de hoofdpoort. Hij begint met het beschrijven van de toegangspoort van Athene, de Peiraeus, en geeft hij een geografische beschrijving van omliggende haven en wijst hij naar points of interest. Zijn werk heeft ervoor gezorgd dat moderne archeologen en klassieke geleerden het straatplan voor het oude Athene konden reconstrueren. Ze kunnen zelfs individuele gebouwen identificeren door het werk van Pausanias. Het opgraven van de Agora, het stadsplein en marktplaats van het oude Athene, werd makkelijk gemaakt voor de gravers doordat ze in staat waren om Pausanias’ voetstappen door de restanten van de oude stad wisten te achterhalen. “Zonder hem zouden de ruïnes van Griekenland grotendeels een doolhof zijn geweest zonder een idee, een raadsel zonder antwoord”, zei de bekende antropoloog en geleerde van de klassieken Sir James Frazer over Pausanias.