Piratenzenders in Nederland

In de jaren dertig van de 20ste eeuw werd de wereld voor het eerst geconfronteerd met piratenzenders die de legale omroeporganisaties probeerden te ondermijnen. Hoe hebben piratenzenders zich in Nederland door de jaren heen ontwikkeld?

De eerste radio-uitzending

Aan het begin van de vorige eeuw was de radio nog in opkomst en de mogelijkheden van het  apparaat waren bij velen nog niet bekend. In Nederland werd het eerste radioprogramma - voor groot publiek - uitgezonden op 6 november 1919 in Den Haag,door Hans Idzerda. Hij draaide tijdens deze aflevering een aantal nummers van een vooraf opgestelde lijst, die hij één dag van tevoren in het NRC had laten publiceren. Deze eerste uitzending begon met een bekende grenadiersmars uit die tijd: Turf in je ransel.

Opkomst piratenzenders

Na deze eerste uitzending –mede dankzij de vele uitzendingen die zouden volgen – kwamen steeds meer mensen in aanraking met het fenomeen radio. Het is daarom niet verrassend dat tegen het eind van de jaren ’20 staatsomroepen en omroep bestellen werden ingericht om misbruik van de technologie aan banden te leggen. De beperkte zendtijd werd gereserveerd voor publieke omroepen zoals de KRO, de AVRO en de VARA. Hier kwam natuurlijk reactie op vanuit de bevolking; wanneer regels worden opgesteld zijn er steevast mensen die hier tegenin gaan. Om de opgelegde wetgeving te omzeilen moesten radiomakers sluw zijn: de kleine lokale piratenzenders waren geboren.

Een duidelijk verschil

Deze kleine piratenzenders bleven tot het begin van de Tweede Wereldoorlog bestaan. Hierna zou het een stuk lastiger worden om illegaal uit te zenden. In 1940 werden namelijk alle Nederlandse communicatienetwerken samengevoegd. De Duitse bezetter zag zich genoodzaakt alle communicatie binnen Nederland te controleren en stelde hiervoor één overkoepelende organisatie aan: de PTT. Onder de netwerken die vanaf dat moment werden gecontroleerd vielen de gemeentetelefoons, de radiodistributienetten en de zenderparken van Nozema (Nederlandse Omroep Zendermaatschappij). Door de netwerken samen te voegen was het verschil tussen legale en illegale zenders ineens veel duidelijker, het werd lastiger om onopgemerkt uit te zenden.

Piratenzenders in het verzet – WO II

De uitzendingen van de piratenzenders die overbleven stonden voor een groot gedeelte in het teken van verzet tegen de Duitse overheerser. Aan het maken van deze uitzendingen zat dus een zeker risico verbonden. Dit werd nog eens bevestigd met de oprichting van ‘opsporingsorganisaties’ die iedere niet-officiële zender uit de lucht moest halen. De hierboven genoemde Idzerda ging tijdens de oorlog door met zijn programma’s en heeft dit uiteindelijk met de dood moeten bekopen.

Etherpiraterij vanaf zee: jaren ‘60

Tegen het eind van de jaren ’50 gingen de piratenzenders de zee op. Het werd lastiger om wetgeving te ontlopen en dus werd besloten deze te omzeilen. Door aan te meren net buiten territoriale wateren,was de nationale wetgeving niet meer van kracht en kon men ongestoord uitzenden. Een bekend voorbeeld hiervan is het zendschip Veronica. Door deze nieuwe tactiek werd het ook mogelijk om geld te verdienen: reclameopbrengsten waren plotseling legaal. Veel producers speelden hierop in door de piraten een zeker bedrag te betalen om bepaalde nummers te draaien. Deze plaatjes verschenen vervolgens in de hitlijsten en hierdoor werden de platen door winkeliers aangeschaft. De piratenzenders waren hiermee een belangrijke schakel in de opkomst van de popmuziek.

Einde piratenzenders

Toch werd de druk vanuit de overheid in de loop van de jaren ‘80 te groot. De boetes stegen tot ongekende hoogtes, daarnaast kon een radiomaker bij overtreding van de regels voor langere tijd in de gevangenis belanden. In deze periode ontstonden bovendien de eerste officiële lokale zenders, waardoor de piratenzenders in zekere zin overbodig werden. Hun rol was uitgespeeld.Aan de hand van deze ontwikkelingen begonnen de meeste piratenzenders aan het begin van de jaren ’90 stilletjes te verdwijnen. Sommige van hen bestaan vandaag de dag nog altijd, maar ze hebben niet meer de impact op de samenleving die ze vroeger hadden.