Proefreferendum over Europa van 1952 in Delft en Bolsward

De Britse premier David Cameron wil een proefreferendum organiseren om de relatie met Europa te bepalen. Volgens hem is een volksraadpleging de ideale manier om te onderzoeken hoe de bevolking denkt over de Europese eenwording. In 1952 dacht men er in Nederland precies zo over. Toen mochten de steden Delft en Bolsward zich namelijk in een proefreferendum uitspreken over de toekomst van een Verenigd Europa.

Begin jaren ’50 werd de gedachte van een federaal Verenigd Europa in rap tempo verwezenlijkt. Zo was men in Straatsburg op dat moment al ver gevorderd met het ontwerp van de eerste Europese Grondwet. Met de Tweede Wereldoorlog nog vers in het geheugen zagen de politici een intensievere samenwerking tussen de Europese landen namelijk als de enige manier om de vrede op het continent te bewaren.

Volksraadpleging

In het najaar van 1952 wilde de ‘Nederlandse Raad van Europese Beweging’ onderzoeken of de Nederlandse bevolking er ook zo over dacht. Zij bedachten daarom het plan om in december een proefreferendum te organiseren met de centrale vraag ‘(…) wenst u een VERENIGD EUROPA onder een EUROPESE OVERHEID met een DEMOCRATISCHE VERTEGENWOORDIGING te omschrijven in een EUROPESE GRONDWET?’

Besloten werd om de volksraadpleging te houden in twee plaatsen: het Zuid-Hollandse Delft en het Friese Bolsward. Deze twee middelgrote steden waren gekozen omdat daar de stemresultaten van de recente Tweede Kamerverkiezingen van juni 1952 het meest overeen kwamen met de gemiddelde uitslag van Nederland.

Campagne

Hoewel het slechts ging om een proefreferendum zonder enige bindende uitslag besloot heel politiek Den Haag zich te bemoeien met de volksraadpleging. Zo reisde KVP Tweede Kamerlid Marga Klompé af naar Delft en lieten VVD-er minister Henk Korthals en PvdA-lid Gerard Nederhorst zich zien in Bolsward. Allemaal riepen zij de kiezers op een positieve stem te geven aan verdere Europese samenwerking en integratie. Alleen een aantal kleinere partijen aan de buitenkanten van het politieke spectrum, waaronder de communisten, waren fel tegen. Zij riepen op tot een stemboycot en verspreidden onder meer flyers met daarop in drievoud de zin ‘Stemt niet!’.

Delft

De meeste inwoners van Delft gaven echter geen gehoor aan deze oproep. Ondanks de regen trokken zij op woensdag 18 december 1952 in groten getale naar de stembus, die van 8 uur ’s ochtends tot 8 uur ’s avonds geopend was. Daarnaast reden er ook nog twee mobiele stembussen door de stad, zodat zelfs de inwoners van bejaardentehuizen en de patiënten in het ziekenhuis hun stem uit konden brengen. Een oude meneer die nog op eigen voet naar het stembureau was gelopen ging op de terugweg vanwege de regen en de kou op de spiegelgladde straat onderuit. Terwijl hij omhoog geholpen werd zei hij echter: ‘Maar het is het wel waard geweest!’.

Bolsward

Ook in Bolsward was het publieke enthousiasme voor het proefreferendum groot. De hele stad was versierd met Europese vlaggen en de lokale winkeliers organiseerden een onderlinge wedstrijd wie de mooiste Europese etalage kon maken. Dit alles werd gadegeslagen door een leger aan journalisten, afkomstig uit onder meer Frankrijk, Engeland, Luxemburg, Duitsland en de Verenigde Staten.

Aan het eind van de dag werd de positieve sfeer samengevat door de lokale orgelspeler, die tegen een verslaggever opmerkte: “Als hiel Europa der krekt sa oer tinkt as wij, scil der moglik far us bern ’n bettere tijd oanbrekke.” [Als heel Europa er straks over denkt zoals wij, zal er mogelijk voor onze kinderen een betere tijd aanbreken.]

Uitslag

Aan het einde van de dag bleek de opkomst van het proefreferendum in beide steden hoog te liggen. In Delft was 74.8 procent op komen dagen en in Bolsward had 88.2 procent van de stemgerechtigden zijn stem uitgebracht. Ook de uitslag bleek uitermate positief: van de Delftenaren bleek 93 procent voor een Verenigd Europa en onder de inwoners van het Friese Bolsward liep dit percentage zelfs op tot 96.6 procent. Minister van Buitenlandse Zaken Luns sprak van een ‘verheugende gebeurtenis’.

Overigens was het enthousiasme over Europa op 1 juni 2005, ruim vijftig jaar na het proefreferendum van 1952, aanzienlijk gedaald. Tijdens het landelijke referendum over de Europese Grondwet sprak namelijk 60 procent van de Bolswarders en ruim 53 procent van de inwoners van Delft zich uit tegen verdere Europese samenwerking.