Reinhard Heydrich: familieman en de duisterste figuur van de nazi-elite

Reinhard Heydrich was één van de machtigste mannen in het Derde Rijk van Hitler. Lang, atletisch, intelligent, blond en met blauwe ogen was hij bovendien alles wat Hitler zag als het prototype van een ariër. Hij was verantwoordelijk voor miljoenen doden, want zijn taak was het vinden en vernietigen van alle vijanden van het rijk.

Vroege leven

Reinhard Tristan Heydrich werd geboren te Halle in 1904. Zijn ouders waren rijk en genoten een hoge sociale status. Zijn vader was de oprichter van het Conservatorium van Muziek en Theater te Halle. Heydrich onderscheidde zich als een intelligente en hardwerkende leerling. Bovendien was hij zowel een begiftigd schermer, zwemmer als violist.

Hoog stemmetje en vermeende Joodse afkomst

De meeste historici zien in het vroege leven van Heydrich al oorzaken ontstaan voor het kwaad dat hij later zou verrichten. Hij was een verlegen jongen die werd gepest omdat hij een hoog stemmetje had en deels van Joodse afkomst zou zijn (slechts geruchten). Zijn vader kwam bovendien in financiële problemen door de armoede die ontstond na de Eerste Wereldoorlog. Niemand had meer geld voor muziek en theater. Heydrich ging daarom in dienst bij de marine en ontwikkelde zo een voorliefde voor militaire zaken.

Grootste tegenstelling

Hoewel hij nationalistisch was opgevoed en zich bij een antisemitische organisatie had aangesloten, begon zijn loopbaan bij de SS voornamelijk omdat de familie van zijn vrouw Lina von Osten aanhangers van Hitler waren. De grootste tegenstelling in Reinhard is dat alle bronnen wijzen op een liefdevolle relatie met zijn vrouw Lina en toewijding aan zijn kinderen, terwijl hij ook miljoenen mensen de dood injoeg.

Sicherheitsdienst

Hoewel hij startte aan een klein bureau (dat hij moest delen), met een laag salaris, werkte Heydrich zich al snel naar de top. Hij kreeg van Heinrich Himmler (hoofd SS en politie) in 1932 de leiding over de Sicherheitsdienst (SD) die Heydrich zelf oprichtte. Het doel dat hij zich stelde was om de SD iedere burger binnen Duitsland te laten surveilleren. Toen Hitler in 1935 de absolute macht in Duitsland naar zich toe trok, ontwikkelde Heydrich zich tot één van de meest gevreesde mannen van het regime.

Reichssicherheitshauptamt (RSHA)

Heydrich kwam op de top van zijn macht in 1939. Himmler benoemde hem toen tot directeur van de Reichssicherheitshauptamt (RSHA), die onder andere de SD en de Gestapo in zich verenigde. Het doel van de organisatie was het bestrijden van alle vijanden van het regime. De SD verzamelde informatie over (potentiële) vijanden van het Derde Rijk en de Gestapo pakte die personen op of vermoordde zonder enig proces. Door de tientallen afdelingen en onderafdelingen was het RSHA echter veel ingewikkelder en minder effectief dan deze uitleg doet vermoeden.

Wannseeconferentie en Eichmann

Een opdracht die Heydrich van Göring kreeg (opgedragen door Hitler), was het verzinnen van de Endlösung, het antwoord op de vraag hoe de miljoenen Joden van het Duitse grondgebied verwijderd moesten worden. De einsatzgruppen vormden een deel van de oplossing, doodseskaders die vanaf 1941 tot 1945 onder andere 1,3 miljoen Joden in bezette gebieden in Oost-Europa doodden. Met behulp van Adolf Eichmann, die voor de logistieke uitvoering van het plan zorgde, bedacht Heydrich hoe de Joden systematisch konden worden uitgeroeid in kampen. Dit plan werd bekrachtigd door de nazi top op de Wannseeconferentie van 1942 en kreeg later de naam Operatie Heydrich.

De vele bijnamen van Reinhard Heydrich

Hitler, die zeer onder de indruk was van ‘het blonde beest’, noemde hem om zijn meedogenloze beslissingen ‘de man met het ijzeren hart’.  In de SS werd gesproken over de ‘hersenen van Himmler’. De Tsjechen, die sinds 1941 leefden onder het schrikbewind van de beschermheer van Bohemië en Moravië (nog een ambt van Reinhard), noemden hem ‘de beul van Praag’. Een Tsjechische verzetsgroep voerde in 1942 een moordaanslag op Heydrich uit, wat na een infectie het einde van zijn leven betekende. 

Gevolgen van de dood van Heydrich

Hitler was woedend dat zo ’n belangrijk persoon als Heydrich zo arrogant was om in een open auto te rijden zonder bewaking. Als wraak tegen de Tsjechen werden Lidice en Lezaky met de grond gelijk gemaakt, de plaatsen waar de verzetsstrijders vandaan kwamen, dachten de nazi’s (overigens onterecht). Vrijwel alle inwoners werden vermoord of gedeporteerd. Hitler en consorten wisten dat het verlies van Heydrich een enorm gat opleverde, dat zij niet meer wisten te vullen.

Serie Himmlers hersens heten Heydrich

In 2017 is bij de VPRO een nieuwe serie gestart over het leven van Heydrich; Himmlers hersens heten Heydrich. Deze serie is geïnspireerd op de bestseller HhhH van de Franse schrijver Laurent Binet in 2010. Het boek gaat over de aanslag op Heydrich door de Tsjechische verzetstrijders Kubis en Gabcik in Praag. De serie heeft onder andere nieuwe technologische invalshoeken zoals het gebruik van een iPhone aan het begin van de afleveringen.

Meer lezen? In ons dossier over de Tweede Wereldoorlog delen we wat van de meest tragische en spraakmakende verhalen tijdens en rondom de Tweede Wereldoorlog.