Sint-Clemenskerk (1878) van Pierre Cuypers
Wat je erg mist is de kerktoren, die zag je meteen als je het dorp binnenkwam en die is nu ook weg
Het zijn de woorden van Albert de Hoop, de burgemeester van de gemeente Ameland, in een reactie op de brand die in de nacht van 4 op 5 februari 2013 de monumentale Sint-Clemenskerk in Nes verwoestte. Het kerkgebouw, waarvan nu nog slechts enkele muren overeind staan, werd in 1878 gebouwd naar een ontwerp van architect Pierre Cuypers.
De in Roermond geboren Pierre Cuypers (1827-1921) was aan het einde van de 19e en begin 20e eeuw één van de belangrijkste Nederlandse architecten. Geïnspireerd door buitenlandse tendensen bouwde Cuypers een reputatie op als ‘eenzame strijder die de Nederlandse bouwkunst van de ondergang redde’. Met zijn welbekende ontwerpen voor het Rijksmuseum (1876-1885) en het Centraal Station (1881-1889) in Amsterdam, vestigde hij voorgoed zijn naam als vermaard bouwmeester.
Neogotische bouwstijl
Als zoon van een kerkenschilder legde Cuypers zich tijdens zijn loopbaan als architect het liefst toe op het ontwerpen van kerken, kloosters en kapellen. In totaal ontwierp hij meer dan honderd kerkgebouwen, waarvan er zo’n zeventig daadwerkelijk werden gerealiseerd. Van de zeven kerken die hij in Friesland vervaardigde, stond er één in het Amelandse plaatsje Nes. Deze Rooms-katholieke Sint-Clemenskerk werd in 1878 opgetrokken in de voor Cuypers kenmerkende neogotische bouwstijl. Het verving daarmee het bescheiden kerkje dat stamde uit circa 1640, dat destijds door Rooms-katholieken was gebouwd en gewijd aan de patroon van de zeevaarders, Sint Clemens.
Ontwerp naar Noorste staafkerken
Qua vormgeving was de opvallende torenspits van het kerkgebouw vrijwel identiek aan die van de Sint-Petruskerk, die Cuypers een aantal jaar eerder tijdens zijn verblijf in Noorwegen had ontworpen in het plaatsje Halden. Bij het ontwerp van de tamelijk sobere, functionalistische Sint-Clemenskerk liet Cuypers zich bovendien in grote mate door de Noorse bouwstijl van zogeheten ‘stavekerkjes’ beïnvloeden. Kleine dakkapelletjes en overhangende leien dakranden, typerend voor Noorse bouwwerken, getuigden hiervan. Zes jaar na de inwijding van de kerk werd in 1885 het hoofdaltaar, dat eveneens uit het atelier van Cuypers afkomstig was, geplaatst. Rond 1960 was architect Herman van Wissen verantwoordelijk voor een flinke uitbouw van de Sint-Clemenskerk. Hij voegde twee dwarspanden toe, evenals een dag- en een doopkapel.
Brand
De hevige brand die in de vroege ochtend van 5 februari uitbrak, heeft het grootste gedeelte van het kerkgebouw in as gelegd. De brandweer was wel in staat de nabijgelegen pastorie grotendeels te behoeden voor de vlammenzee. Het verlies van de Sint-Clemenskerk betekent volgens burgemeester De Hoop een ‘enorme klap’ voor de katholieke gemeenschap van Ameland.
