Sinterklaasgedichten en hun geschiedenis

Nog een paar dagen en dan is in Nederland het ‘heerlijk avondje’ weer aangebroken. Een avond waarop pepernoten gegeten worden, cadeautjes worden uitgepakt, de meest ingenieuze surprises voorbij komen en … gedichten worden voorgelezen! Maar waar komt de traditie van het dichten met Sinterklaasavond vandaan?

Het oudste Sinterklaasgedicht

Het is moeilijk vast te stellen wanneer voor het eerst gedichten geschreven werden met Sinterklaas. Volgens Klaas Rigterink, die onderzoek deed naar Sinterklaasgedichten, stamt het oudste Sinterklaasgedicht uit 1647. Volgens schrijver en Sinterklaasdeskundige Frits Booy stamt het eerste gedicht ‘van’ de Sint uit 1810 – een gedicht voor een jongetje dat zich misdragen heeft en daarom ‘een' berken roê’ krijgt. Vóór 1900 werd het Sinterklaasfeest volgens Booy alleen voor de kinderen gevierd; volwassen ‘deden niet mee’. Daarom was het dichten met Sinterklaas nog niet zo gebruikelijk als later. Jonge kinderen konden immers niet lezen. Later in de negentiende eeuw werden Sinterklaasgedichten – ook voor oudere kinderen en volwassenen - volgens Booy gebruikelijker.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Een gedicht als opvoedmiddel

Vanaf 1810 kreeg het Sinterklaasfeest een meer opvoedkundig karakter, zoals ook af te lezen is aan het gedicht uit 1810. Scholen gebruikten het kinderfeest bovendien als ondersteuning bij de opvoeding. Zo heeft dit gedicht uit 1906 een belerend karakter:

 Jij kleine, dikke lieve Jan!
Sint Nicolaas is een goede man.
Voor jou is hij ook zeker goed, 
Wanneer jij echt je best maar doet (…)
Maar doe je niet wat hij je zegt
Dan stuurt hij gauw zijn zwarten knecht
En of jij roept dan: Wee, o! Wee!
Die pakt je dan heel lekker mee. (…)

Volwassen gedichten

Vanaf de jaren ‘30 werd het Sinterklaasfeest steeds minder alleen als ‘opvoedingshulp’ voor kinderen gebruikt; het werd een minder ‘hiërarchisch’ feest. Volwassenen deden daarnaast steeds vaker mee met het Sinterklaasfeest en ook kinderen gingen hun ouders nu cadeautjes geven. Ook de gedichten veranderden. Na 1945 was het steeds gebruikelijker dat het gedicht het cadeau beschreef, kritiek uitte of dat de lezer aan de hand van het gedicht het cadeau moest zoeken. Anders dan in de negentiende eeuw is volgens Booy dat de Sinterklaasgedichten in deze tijd ‘van’ Sinterklaas komen.  

Meer lezen over de geschiedenis van Sinterklaas? In ons dossier over de geschiedenis van Sinterklaas lees je nog veel meer, bijvoorbeeld over de viering van Sinterklaas in oorlogstijd. 

Hier lees je het hele dossier

Dichten in oorlogstijd: de Eerste Wereldoorlog

Ook tijdens beide Wereldoorlogen werd Sinterklaas gevierd. In Sinterklaasgedichten werden de oorlog en de verwoestende gevolgen van de oorlog echter niet vergeten, ook niet door de Sint. Het Zaanse nieuwsblad De Orkaan haalde uit het Gemeentearchief Zaanstad een interessant gedicht. De Sint plaatste dit in het Nieuwsblad van het Noorden naar aanleiding van het oorlogsgeweld tijdens de Eerste Wereldoorlog:  

Toch zou ’t mij gelukkig stemmen,
Als ‘k op mijne verre tocht,
Overal, waar nog de menschen Vechten,
vrede brengen mocht
Tegen zooveel oorlogswoede
Sta ik machteloos, helaas!
Moog’ dit land gespaard slechts blijven!
Vuurig hoopt dat Sinterklaas  

Sinterklaasgedichten tijdens de Duitse bezetting

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er ook Sinterklaas gevierd – vanzelfsprekend wel minder uitbundig dan voor de oorlog. Zo was er bijvoorbeeld geen grote intocht. Het Nationaal Archief haalde een Sinterklaasgedicht naar boven uit het familiearchief van de familie Van Wassenaer van Duvenvoorde uit december 1945. Hierin wordt teruggeblikt op de zware winter van 1944:

De winter van verleden jaar,
toen was het werken, zwoegen, drijven.
Wij vonden dat soms wel heel naar.
Gedichten in het donker schrijven,
Dat vonden wij bijzonder rot,
Omdat het rijmen zoo niet vlot.  

Een sneldichter in de Bijenkorf

Vanaf de jaren ‘30 werd Sinterklaas steeds commerciëler en ingezet in reclames. Ook in de dichtkunst was deze vercommercialisering van het feest terug te zien: de Bijenkorf nam zelfs een sneldichter in dienst. Wie meer dan vijf gulden aan cadeaus besteedde, kon gratis terecht bij de sneldichter voor een Sinterklaasgedichtje. In 1939 schreef de sneldichter maar liefst 840 rijmpjes voor klanten die hun Sinterklaasinkopen deden. Eind jaren veertig zette het warenhuis zelfs de bekende dichter Gerrit Kouwenaar in. De woordkunstenaar werd ingehuurd om klanten te helpen met het schrijven van Sinterklaasgedichten. Zijn dienstverband werd een groot succes.

Hoe worden de beste Sinterklaasgedichten geschreven? Bij Schrijven Magazine vind je de beste tips voor Sinterklaasgedichten

En nu?

De traditie van het maken van Sinterklaasgedichten veranderde dus in de loop van de tijd: volwassenen gingen meedoen, de gedichten werden minder belerend en gedichten werden vaker geschreven. De traditie gaat, met andere woorden, met zijn tijd mee. Zelfs nu zijn de Sinterklaasgedichten volgens Klaas Rigterink anders dan zo’n dertig jaar geleden. Rigterink deed onderzoek naar hoe gedichten uit 1984 verschilden van de Sinterklaasgedichten die mensen nu aan elkaar schrijven. Daaruit bleek, zo vertelde Rigterink in een interview voor Dit Is De Dag op Radio 1, dat mensen minder kritisch zijn gaan dichten en elkaar in hun gedichten nu meer complimenten geven dan 30 jaar geleden.