Soeverein in eigen kring

In Buiten schot gidst Paul Moeyes ons met bevlogen deskundigheid door een fascinerende en onderbelichte episode uit onze vaderlandse geschiedenis. In deze herziene editie meer aandacht voor onder meer spionage in Nederland, de Belgenkampen, de achterkamertjesdiplomatie en Nederlandse oorlogstekenaars.

Toen het jubileumjaar 1913 aanbrak, waren de voorbereidingen voor de festiviteiten nog in volle gang: onder de coördinerende leiding van een Nationaal Comité werden tentoonstellingen voorbereid die de wereld zouden tonen waartoe de Nederlandse landbouw, handel en industrie in staat waren en tegelijkertijd waren op plaatselijk niveau tal van feestcommissies druk doende met het organiseren van historische optochten, concerten en sportfeesten om hun liefde voor het vaderland te belijden. In november 1813 had de Prins van Oranje op het Scheveningse strand weer voet op vaderlandse bodem gezet, en daarmee het einde van de Franse tijd en het herstel van de Nederlandse onafhankelijkheid ingeluid. Nu, honderd jaar later, maakte het Nederlandse volk zich op om niet alleen deze historische gebeurtenis, maar ook de bloeiperiode die het land sindsdien had doorgemaakt, met gepaste trots te vieren.

Nederland telde eind 1913 ruim 6,2 miljoen inwoners, veel minder dan buurland België, dat met zijn bevolking van ruim 7,6 miljoen toen het dichtstbevolkte land ter wereld was. Ook in economisch opzicht liep Nederland achter: België was aan het begin van de twintigste eeuw de vijfde economische macht ter wereld, terwijl Nederland nog steeds worstelde met de gevolgen van de periode van verval die het land na de voorspoed en overvloed van de zestiende en zeventiende eeuw had doorgemaakt.

Een van de hoofdoorzaken van dit economisch verval was dat Nederland lang verzuimd had een eigen industrie op te bouwen; in plaats daarvan had de Hollandse kapitalist er de voorkeur aan gegeven zijn geld in het buitenland te investeren. Pas onder het bewind van koning Willem i (1813-'40) was er een kentering in dit proces gekomen. Dankzij de exploitatie van de koloniën verwierf men de financiële middelen die nodig waren om in eigen land een moderne gemechaniseerde industrie op te bouwen en de bestaande infrastructuur te verbeteren.

Toch bleef Nederland op economisch gebied sterk afhankelijk van het buitenland: de nationale voedselproductie was nog niet voldoende om in de behoeften van de eigen bevolking te voorzien, en de industrie kon alleen draaiende gehouden worden door de aanvoer van buitenlandse grondstoffen. Vooral Duitsland werd van groot belang voor de Nederlandse economie.

Onder impuls van de gestaag groeiende Duitse vraag naar land- en tuinbouwproducten werd een serieus begin gemaakt met de structurele modernisering van de Nederlandse landbouw, en dankzij de grootschalige Duitse export en import groeide Rotterdam uit tot een belangrijke doorvoerhaven. Allengs begon hierdoor een onderlinge afhankelijkheid tussen beide landen te ontstaan: de Nederlandse economie groeide dankzij de Duitse handel, en voor Duitsland was de Rotterdamse haven de toegang tot de wereldeconomie.

In de jaren 1895-1913 profiteerde Nederland mee van de hausse in de Europese economie. De bloei van de vaderlandse handel en industrie werd in het jubeljaar 1913 extra onderstreept door de feestelijke opening van de Nederlandsche Handelshogeschool te Rotterdam in november en die van de nieuwe Effectenbeurs aan het Amsterdamse Damrak een maand later.

Het industrialisatieproces had zich in de nieuwe eeuw gestaag voortgezet, zodat in 1910 het percentage van de beroepsbevolking dat in de nijverheid werkzaam was (tweeëndertig procent), voor het eerst uitsteeg boven het in de landbouw en visserij actieve bevolkingsdeel (achtentwintig komma vier procent). De lonen begonnen in deze periode behoorlijk te stijgen; zo verdiende een metselaar, de hoogstbetaalde bouwvakker, in 1894 een uurloon van achttien cent, wat in 1913 al was opgelopen tot zevenentwintig en een halve cent. Deze loonstijgingen werden echter grotendeels tenietgedaan door het stijgende prijsniveau.

Dit is een voorpublicatie uit Buiten Schot van Paul Moeyes. Bestel het boek hier. Hoofdredacteur van NRC Handelsblad Peter VanderMeersch prees Buiten schot eerder dit jaar aan in De Wereld Draait Door.