Soldatenliederen hielden de moraal hoog

Elke Bevrijdingsdag wordt traditioneel afgesloten met het lied We'll Meet Again van Vera Lynn (1917-2020). Het lied was populair onder soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog en heeft daarmee de reputatie van een onvervalst soldatenlied.

Muziek en het leger zijn al eeuwen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Bekend is marsmuziek, waarmee werd aangegeven in welk tempo de soldaten moesten lopen. Daarbij kwamen vaak ook hoorn- of trompetsignalen, waarmee simpele bevelen werden gegeven. Waar zulke signalen in het begin vaak vrij eenvoudig waren - enkele trommels of blaasinstrumenten waren genoeg - ontwikkelde vooral de marsmuziek zich vanaf de zestiende eeuw tot een grootse aangelegenheid. Steeds meer instrumenten deden mee en er ontstonden heuse composities.

Muziek op het slagveld

Met die ontwikkeling kreeg de muziek ook een ander doel: de psyche van de soldaten op het slagveld beïnvloeden. Imponerende muziek moest vijandelijke soldaten de moed in de schoenen doen zinken, terwijl de eigen troepen er juist een steuntje van in de rug moesten krijgen.

Ook achter het front had muziek grote invloed. Muziek werd veel gebruikt als bindmiddel tussen de soldaten. Veel legereenheden hadden hun eigen liederen, waarmee ze de identiteit van hun legereenheid benadrukten. Al in de zestiende eeuw stonden de Duitse Landsknechten, die door heel Europa als huurlingen vochten, bekend om hun liederen, waarin ze hun wapenfeiten en roemruchte reputatie bezongen. Zulke liederen waren vaak a capella, omdat er niet altijd musici aanwezig waren om de soldaten te begeleiden.

Dubbelzinnige soldatenliedjes

Gaandeweg ontstonden er zo twee soorten soldatenmuziek: muziek die in de strijd en op mars werd gebruikt, en muziek die ter ontspanning en vertier werd gemaakt. Daarmee kregen soldatenliedjes ook een iets vrijpostiger karakter. Zingen was een tijdverdrijf, waarmee soldaten de verschrikkingen van de strijd en de vaak barre omstandigheden in het kamp even konden vergeten of relativeren. Zeker toen in de negentiende eeuw grote dienstplichtige legers ontstonden, kregen zulke soldatenliedjes vaak een weemoedig karakter. Verlangen naar huis werd een belangrijk thema, net als liefde, of juist het gebrek daaraan. Dat maakte dat sommige liedjes soms ook een tikkeltje dubbelzinnig waren, en soms gewoon ronduit plat.

Platte liedjes waren niet alleen seksueel getint, maar richtten zich ook op het soldatenleven. Daardoor kon het gebeuren dat soldatenliedjes een juist meer ondermijnend karakter kregen. Ze dreven de spot met de ellende aan het front, vooral als die ellende veroorzaakt werd door onkundige bevelvoerders. Een bekend voorbeeld daarvan is de Franse Chanson de Craonne. Dat liedje werd symbool van de muiterij die in 1917 uitbrak onder Franse soldaten tijdens de desastreus verlopende slag bij Chemin des Dames. Het lied werd gezongen op de melodie van een liedje dat vlak voor de oorlog erg populair was en vernoemd naar het dorpje Craonne, dat tijdens de slag van de aardbodem werd weggevaagd. De Chanson de Craonne stond nog tot in de jaren 70 op verboden lijsten in Frankrijk.

Bekende soldatenliedjes

De twee Wereldoorlogen hebben natuurlijk een grote invloed gehad op soldatenliedjes. Het beroemde Engelse It’s a long way to Tipparary, werd populair onder Engelse soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog, nadat een Britse verslaggever in de krant beschreef hoe Ierse soldaten dat lied, geschreven in 1912, zongen toen zij in augustus 1914 de Franse stad Boulogne binnentrokken. Toen het lied ook nog werd opgenomen en via de nog vrij nieuwe media als radio werd verspreid, werd het al snel een van de populairste liederen in Engeland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het lied nog steeds bekend. Ook het Duitse Argonnerwaldlied werd in het najaar van 1914 in de Duitse loopgraven gezongen en bleef tot in de Tweede Wereldoorlog populair. Tijdens de mobilisatie in 1939 werd in Nederland het liedje Rats, kuch en bonen, vernoemd naar het beruchte dieet van oude stamppot, brood en bonen, populair onder de gemobiliseerde troepen, vooral dankzij de vertolking van de al bekende Lou Bandy.

Soldatenliedjes konden de definitieve doorbraak van een artiest betekenen. Een zeer bekend voorbeeld daarvan is Vera Lynn. Dankzij het radioprogramma dat ze tijdens de Tweede Wereldoorlog voor de BBC presenteerde, werd ze met haar liedjes We’ll meet again en White Cliffs of Dover onsterfelijk onder de Britse troepen.

Leestip:

geschiedenis soldatenliedjes Dominee Jac. Jonker, Job Sytzen en de soldaat in Indië
Auteur: Harry A. Poeze
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087047672
Winkelprijs: €15,-