Spionagemissies onderwater in de Koude Oorlog
Onderzeebootmatrozen die tijdens de Koude Oorlog spionagemissies uitvoeren, zijn niet welkom bij het defilé op de Nederlandse veteranendag van 30 juni 2018. Het Ministerie van Defensie geeft hiervoor als reden dat ze niet zouden hebben gediend onder daadwerkelijke oorlogsomstandigheden. Hoewel er gedurende hun missies inderdaad geen schot is afgevuurd, bracht het spioneren onder water wel zijn eigen uitdagingen met zich mee.
Vervallen onderzeevloot
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog verkeerde de Nederlandse onderzeebootvloot in een treurige staat. Slechts zeven van haar schepen hadden de strijd doorstaan en voor deze vaartuigen was eigenlijk houdbaarheidsdatum verstreken. Daarom werden er snel overtollige onderzeeboten van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië gekocht. Op de lange termijn daarentegen, was het noodzakelijk om modernere exemplaren te bouwen.
Driecilinder onderzeeboot
In 1949 keurde de vlootleiding de bouw van twee nieuwe onderzeeboten goed. Ze gaven de voorkeur aan de zogenaamde driecilinder onderzeeboot, ontworpen door ingenieur Gunning. Door de grote sterkte en het lage gewicht van deze onderzeeër, kon ze dieper duiken dan het merendeel van haar tijdgenoten. Tegelijkertijd was in deze onderzeeboot extra veel ruimte beschikbaar, waardoor er meer brandstof kon worden meegenomen. Dit type vaartuig kon daardoor ook voor langeafstand-missies worden ingezet.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Moderne nieuwe vloot
Doordat er prioriteit werd gegeven aan de bovenwatervloot en de beleidsmakers het maar lastig eens konden worden over het ontwerp, zouden de eerste twee onderzeeboten pas in 1960-61 in dienst worden gesteld. Daar stond tegenover dat de ontwerpers steeds de modernste snufjes op het gebied van radar, periscopen en sonar aan de boten toe konden voegen. In 1965 en 1966 werden nog twee driecilinder onderzeeboten in dienst gesteld en in 1972 volgde er nog twee modernere zwaardvis-klasse onderzeeërs. Nederland beschikte nu over een vloot van geavanceerde onderzeeërs.
Bijdrage aan de NAVO
Hoewel deze nieuwe schepen regelmatig oefenden in het tot zinken brengen van vijandelijke vaartuigen, behoorde dit niet tot hun voornaamste taken. De Koude Oorlog was namelijk in volle gang en als lid van de NAVO droeg Nederland haar steentje bij aan dit militaire bondgenootschap. Met hun grote bereik en geavanceerde detectieapparatuur, leenden de Nederlandse onderzeeboten zich uitstekend voor verkenningsmissies. Tussen 1965 en 1991 voerde de Nederlandse onderzeevloot daarom regelmatig inlichtingenoperaties uit.
De Russen bespioneren
Hiervan waren de vlooteenheden van de Sovjet-Unie in de Middellandse Zee de belangrijkste doelwitten. Die hadden namelijk meerdere ankerplaatsen ingericht langs de Arabische kusten, wat eventueel een bedreiging voor de Westerse landen zou kunnen vormen. De dieselelektrisch aangedreven boten van de Nederlandse marine opereerden veel effectiever in ondiep water dan de grote nucleaire onderzeeërs van de Britten en de Amerikanen. Vandaar dat Nederland de taak kreeg toegewezen om deze zee in de gaten te houden.
De verkenningsmissies namen vaak de vorm aan van een kat-en-muis spel tussen de Nederlandse en de Russische schepen. Daarbij was het voor de Nederlandse onderzeeërs van levensbelang om niet door de Russen te worden opgemerkt. De Russische schepen konden dan immers tot de aanval overgaan. Om achteraf te beweren dat er slechts een oefening had plaatsgevonden, waar de Nederlandse onderzeeër ‘toevallig’ tussen was gekomen. Ongezien moesten de Nederlandse onderzeeboten de Sovjetschepen zo dicht mogelijk naderen. Daarbij zijn ze de vloot soms tot op anderhalve meter genaderd. Vervolgens moesten er haastig filmbeelden worden gemaakt, waarna de onderzeeboten weer snel wegvoeren, om de accu’s op te laden. Het lawaai dat de dieselmotoren hierbij maakten, zou hen namelijk ogenblikkelijk hebben verraden.
Geheimgehouden avonturen
De Koude Oorlog is uiteindelijk nooit veranderd in een ‘hete’ oorlog. De inlichtingen die de Nederlandse onderzeeboten hebben verzameld, zijn dan ook nooit voor gevechtshandelingen gebruikt. Wel heeft het de beleidsmakers van de NAVO in staat gesteld een duidelijker beeld van de Sovjetstrijdkrachten te vormen. Hierdoor is de kans op een misverstand of een militair conflict verder verkleind. De zeelieden die jarenlang op deze onderzeeboten voeren, waren nog jarenlang aan hun geheimhoudingsplicht gebonden. Zelfs hun echtgenotes kregen de ware aard van hun missies niet te horen. Pas in de meest recente jaren zijn hun verhalen voorzichtig naar buiten getreden. Het is daarom wellicht begrijpelijk dat zij zich nu lichtelijk miskent voelen.
