Spotten met het koningshuis in het tv-tijdperk

De spot drijven met leden van het koningshuis deed je vroeger niet zomaar, dat kon je duur komen te staan. In de moderne tijd wordt dit niet meer zo zwaar bestraft. Toch zijn er wel grenzen aan wat iemand zich kan veroorloven, samengevat in wetsartikelen over majesteitsschennis. Op tv gaan spottende programma’s echter vaak over die grenzen heen.

In het oude Rome ontstond het begrip majesteitsschennis. Wanneer iemand zich te negatief uitliet over de Republiek en zijn instellingen, kon dat op een straf komen te staan. Nadat de keizer alleenheerschappij verkreeg, werd majesteitsschennis synoniem met het beledigen van de keizer.

Veroordelingen majesteitsschennis

In Nederland zijn mensen sporadisch veroordeeld op grond van de wetsartikelen uit 1881 die op het Romeinse recht zijn gebaseerd. Zo moest bijvoorbeeld de politicus en socialist Domela Nieuwenhuis in 1887 één jaar de cel in voor een stuk over de werkzaamheden van Koning Willem III. De koning werd getypeerd als ‘iemand die zo weinig van zijn baantje maakt’. Deze wetsartikelen zijn nog steeds geldig.

Vrijheid van meningsuiting tegenover belediging

Een opzettelijke belediging van de koning kan iemand tot 5 jaar gevangenisstraf opleveren. Tijdens Prinsjesdag 2010 gooide Erwin L. een waxinelichthouder naar de Gouden Koets en kreeg hiervoor 5 maanden cel. Ter vergelijking: een belediging van een ambtenaar in functie kan een celstraf van 6 maanden opleveren. Ondanks een aantal veroordelingen weegt voor rechters de grondwettelijke vrijheid van meningsuiting over het algemeen zwaarder dan het beledigen van de regering of het koningshuis. Voor bespotting van het koningshuis in tekst of beeld zal al helemaal niet snel iemand veroordeeld worden, omdat het om een humoristische uitlating gaat en over het algemeen niet als doel heeft om te kwetsen.

Koning Willy

Neem bijvoorbeeld de korte sketches van Lucky TV die aan het eind van ‘De Wereld Draait Door’ te zien zijn. Maker Sander van de Pavert neemt vaak het koningshuis in de maling, met name ‘koning Willy’ en zijn vrouw Maxima. Willem is in zijn filmpjes de ongemanierde, onsubtiele, vrij asociale en bepaald niet welbespraakte Hollander die vooral zegt wat hij denkt. Samen met zijn onnozele vrouw Maxima die overal om moet lachen reist hij de wereld rond en maakt hij kennis met grote wereldleiders en andere staatshoofden. Ondanks protesten op een filmpje waarin Beatrix de Papoea’s vrijwel naakt bezoekt om zogenaamd de lokale tradities te respecteren, is van der Pavert nooit aangeklaagd voor majesteitsschennis.

Boos telefoontje

In 2012 was er een geval van censuur van satire nadat tijdens het sportgala van het NOC*NSF toenmalig kroonprins Willem-Alexander en Koningin Beatrix belachelijk werden gemaakt. de Rijksvoorlichtingsdienst zou hebben gebeld om hun ongenoegen te uiten, wat ertoe leidde dat het NOC*NSF zich distantieerde en dat satire veel minder voorkomt tijdens het Sportgala. In de sketch van de makers van Koefnoen was Beatrix al rokend aan het proberen een diner voor sporters te organiseren, terwijl Willem-Alexander werd weggezet als een domme alcoholist. Dit filmpje is niet meer te vinden op internet, daarom hieronder een andere creatie van Koefnoen over het koningshuis.

Balkenende uit kritiek

Misschien wel de grootste rel omtrent majesteitsschennis en spot op tv ontstond in 2003, toen voormalig minister-president Jan-Peter Balkenende openlijk zijn kritiek uitsprak op spotten met het koningshuis na het tv-programma Egoland van omroep BNN. In dit programma werd de koninklijke familie belachelijk gemaakt met geanimeerde poppetjes van klei, die leden van het koninklijke huis voorstelden. Sommige leden van het kabinet (zoals vice-premier Gerrit Zalm) waren het echter niet eens met Balkenende dat dergelijke satire moest worden gestopt. Uiteindelijk liep deze rel dan ook met een sisser af, vooral omdat Beatrix zelf uitsprak dat er zij geen problemen mee had. Hoewel de wet van majesteitsschennis dus niet echt meer wordt nageleefd, lijkt het koninklijke huis wel een speciale positie te hebben. Sommigen vinden dit niet meer dan normaal, anderen vinden dat het in strijd is met het gelijkheidsbeginsel. Zeker is in ieder geval dat de speciale status van de Oranjes satirische tv-makers zal blijven uitnodigen de draak met hen steken.