Stemmen, hoe ging dat bij de Oude Grieken?

Het huidige verloop van de verkiezingen -handmatig stemmen - is niet meer uitvoerbaar, zo meldt een notitie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB). Samen lanceerden de twee organisaties op 11 april 2018 de ‘Verkiezingsagenda 2021’ , waarin ze pleitten voor een verandering van het stemproces. De Oude Grieken in het democratische Athene kenden ook al een vorm van stemmen. Hoe verliepen deze volksstemmingen eigenlijk?

De volksvergadering

In de 6e eeuw voor Christus werd in Athene de democratie ingevoerd door de bestuurder van Athene, genaamd Clisthenes (570 v.Chr. – 507 v.Chr.). Clisthenes voerde een grondwetswijziging in die ervoor zorgde dat de absolute soevereiniteit kwam te liggen bij de Atheense Ekklèsia, ofwel de Volksvergadering. De Atheense democratie was geen representatieve democratie zoals we in Nederland vandaag de dag hebben, maar een directe democratie. De volksvergadering werd geleid door tien personen, elk aangewezen door een loting. De aanwezige burgers konden tijdens de vergadering zelf direct stemmen over een aantal wetsvoorstellen. Dit deden ze simpelweg door hun hand op te steken. Deze voorstellen waren opgesteld door de Boulè, een raad van 500 vrijwillige Atheense burgers. De volksvergadering kwam gemiddeld eens in de tien dagen bijeen en alleen autochtone, volwassen mannen waren welkom. Deze doelgroep bestond uit zo’n 30.000 burgers. Vrouwen, slaven en buitenlanders hoorden hier niet bij, omdat zij geen burgerrechten hadden. Niet alle stemgerechtigden konden aanwezig zijn, op de vergaderplaats was maar plek voor zo’n 6000 mensen. De volksvergadering vond plaats op de Pnyx. Dit was een heuvel aan de rand van de Agora, het financieel en sociaalcentrum van Athene.

Schervengericht

Om de democratie in stand te houden en te voorkomen dat een politiek of militair leider te machtig zou worden, voerde Clisthenes ook het ostracisme in, ofwel het schervengericht. Het ostracisme was een volksstemming waarbij elke Atheense burger de mogelijkheid had om te stemmen op iemand die ze een gevaar vonden voor de democratie. Men schreef de naam van een persoon die ze weg wilden hebben uit Athene op een óstraka: een potscherf. De stemming was geldig wanneer er minstens 6000 scherven waren beschreven. De persoon waarop het meest was gestemd, werd voor tien jaar verbannen uit Athene. Om misbruik te voorkomen werd deze volkstemming maar één keer in het jaar gehouden en alleen als de volksvergadering hiermee had ingestemd.