Synode van Pavia: celibaat in Katholieke Kerk
Op 1 augustus 1022 hervormden paus Benedictus VIII en keizer van het heilige Romeinse Rijk Hendrik II de geestelijkheid. Bij de Synode van Pavia legden de twee heren vast dat het huwelijk voor geestelijken verboden is en de al bestaande huwelijken beëindigd dienden te worden. Geestelijken dienen voortaan celibatair door het leven te gaan. Wanneer zij het hier niet mee eens waren en zouden weigeren zouden zij gelaïciseerd worden, dit wil zeggen: aan het kerkelijk gezag onttrokken worden.
Celibaat
Het celibaat is inmiddels een kenmerk voor de katholieke kerk, maar deze traditie is pas in de elfde eeuw ontstaan. Vanaf de vierde eeuw tot aan de elfde eeuw waren de regels omtrent het celibaat soepeler en waren veel geestelijken getrouwd. De basis voor het celibaat komt uit het Nieuwe Testament. Jezus’ apostel Paulus verwees onder andere in zijn Eerste Brief aan de Corinthiërs naar het celibaat. Hij zei dat het gemakkelijker is voor een man Gods om ongetrouwd door het leven te gaan, zodat een man zich volledig op God kan richten. Paulus raadde het echter slechts aan, maar zei daarnaast dat ‘het beter was te trouwen, dan van begeerte te branden’.
Celibaat in kerkelijke wetgeving
De eerste keer dat het celibaat in de wetgeving genoemd werd was bij de Synode van Elvira in 305 n.Chr. in Spanje. Hierbij werd het verboden voor geestelijken om contact te hebben met hun vrouw en kinderen omdat dit zou afleiden van hun goddelijke missie. Waarschijnlijk kwamen regels over het celibaat al eerder voor, maar doordat veel bronnen uit die tijd verloren zijn gegaan, is dit niet met zekerheid vast te stellen. Ondanks de vele regels die na deze tijd over celibaat werden ingevoerd, bleef het huwelijk binnen de kerk bestaan. De getrouwde priesters dienden dan tijdens hun huwelijk aan geheelonthouding te doen. Het zich niet houden aan het priestercelibaat werd Nicolaïsme genoemd, vernoemd naar de diaken Nicolaas die een bandeloos leven zou hebben geleid.
Getrouwd buiten het zicht van de kerk
In de Vroege Middeleeuwen was er sprake van grootschalige ontstedelijking in Europa en doordat veel priesters ver van het kerkelijk gezag op het platteland woonden was de controle op het celibaat nauwelijks uit te voeren. In afgelegener plaatsen leefden veel geestelijken in openheid samen met vrouwen en kinderen. Ook waren er leken die vanwege het grondbezit en het geld zich voegden bij de geestelijkheid en deze hadden weinig op met de celibaatregels van de hoge heren van de kerk. Dit leidde er zelfs toe dat het priesterschap van vader op zoon werd overgedragen. Zodoende werd het celibaat weinig nageleefd in de eeuwen voorafgaand aan de Synode van Pavia.
Synode van Pavia
Tijdens de Synode van Pavia werd er officieel een einde gemaakt aan de eeuwenlange strijd rondom het celibaat in de kerk. Paus Benedictus VIII verordineerde het celibaat als verplicht onderdeel van het leven als geestelijke. Bestaande huwelijken dienden te worden ontbonden, priesters mochten niet langer in hetzelfde huis leven als hun vrouw en hun kinderen en anders zouden zij uit de kerk worden gezet. Officieus ging het zogeheten concubinaat nog lange tijd door.
Gregoriaanse Hervormingen
De besluiten van de Synode van Pavia werden in 1075 nog verder doorgetrokken tijdens de Gregoriaanse Hervormingen van paus Gregorius VII. Niet alleen stelde hij dat enkel de paus over de aanstelling van geestelijken ging, maar ook legde hij nog striktere regels op aangaande het celibaat. Gregorius VII verbood bij zijn hervorming semonie, het onderling verruilen en verkopen van geestelijke ambten onder familieleden of bekenden, en besloot dat alle huwelijken van geestelijken ongeldig werden verklaard. De ophef en verontwaardiging was groot en er ontstond veel discussie. Tegenstanders van het celibaat bevochten de beslissing met teksten uit het Oude Testament, waar priesters wel getrouwd dienden te zijn, en voorstanders herhaalden op hun beurt Paulus’ uitspraken over het celibaat. De tegenargumenten bleken uiteindelijk tevergeefs. In 1139 werd bij het Tweede Lateraanse Concilie het priesterhuwelijk niet alleen afgekeurd en verboden, maar werd het tot een vergrijp gemaakt. Op overtreding van de celibaatverplichting stonden flinke straffen.
Reformatie breekt met het celibaat
De discussie omtrent het celibaat was hierna verre van afgelopen. Voor- en tegenstanders ontmoetten elkaar op kerkelijke bijeenkomsten en elke keer wanneer er nieuwe regels werden opgelegd aangaande het celibaat laaide het debat weer op. Geestelijken probeerden aan de regels te ontsnappen door niet te trouwen, maar een concubine in huis te nemen. De Reformatie bracht voor een gedeelte van de geestelijkheid een einde aan het celibaat. De reformatie-boegbeelden Maarten Luther en Johannes Calvijn waren beide getrouwd. Binnen de Katholieke Kerk blijft het celibaat echter tot op de dag van vandaag gehandhaafd.
