Teletekst: simpel en effectief

Teletekst is 1 april jarig. Nee, het is geen grap. Het programma dat kort het nieuws samenvat kan ondanks de grote zorgen over de digitalisering feest vieren. Het is intussen zelf ook te vinden op het internet, als oude reus tussen de jonkies. In 1980 was Teletekst echter spiksplinternieuw. Wat maakte het toen zo populair?

Teletekst is een medium dat je via je televisie kan bereiken en waar je het laatste nieuws in het kort vindt. Hiernaast kan je het ook gebruiken om ondertiteling aan te zetten. Teletekst is van origine niet afkomstig uit Nederland. In 1974 werd de technologie door de BBC voor het eerst gebruikt met de naam Ceefax. BBC-engineers Geoff Larkby en Barry Pyatt onderzochten mogelijkheden om ondertiteling toe te voegen om slechthorenden en doven te helpen. Ze ontdekten het ongebruikte televisiesignaal 625, dat ze hiervoor konden gebruiken. De techniek bleek niet alleen bruikbaar voor ondertiteling, maar ook voor andere tekst, zoals nieuwspagina’s.

De populariteit van Ceefax nam gestaag toe, doordat steeds meer mensen televisies in handen kregen die uitgerust waren met decoders om het signaal om te zetten naar beeld. Het programma werd pas echt populair toen door een gat in zendtijd de pagina’s van Ceefax als opvulling gebruikt werden. De verschillende Ceefax-pagina’s werden afwisselend getoond op beeld, waar normaal gesproken een tv-programma te zien zou zijn.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Teletekst in Nederland

In Nederland ging de NOS in 1977 experimenteren met dezelfde technologie. Dit werd door Riet Biemer in Trouw beschreven als winst voor slechthorenden, die hierdoor eindelijk ondertiteling konden krijgen. Er was wel nog een probleem: een decoder, een noodzakelijk stukje technologie voor je Tv om Teletekst te gebruiken, kostte toen nog 3000 gulden. Als het massaal aangeschaft werd kon de prijs teruglopen naar 250 gulden. Alsnog een forse prijs dus. Het massaal aanschaffen gebeurde echter niet. Hierdoor hadden op 1 april 1980 maar 700 tot 2800 mensen toegang tot teletekst.

Drie jaar later in 1980 op 1 april ging teletekst eindelijk van start. Het werd gelijk getroffen door problemen. Verschillende omroepen trokken hun instemming terug om de gegevens van radio- en televisieprogramma’s te delen, de reden die ze hiervoor gaven was hun auteursrecht. Het leidde verder tot zorgen bij sommige journalisten dat hun beroep in gevaar kwam, stond in NRC Handelsblad.

Innovatie

Wat het meest revolutionair was aan Teletekst was dat je het nieuws altijd kon zien. Je hoefde niet te wachten op de ochtendkrant of het journaal, je kon er altijd naar kijken. Op die manier vervulde Teletekst ongeveer dezelfde functie als nieuwswebsites nu. Verder zorgde Teletekst voor toegankelijkheid van de doven en slechthorenden, door de ondertiteling die ze verzorgden bij Tv-programma’s. Sommigen zeggen zelfs dat Teletekst net zo belangrijk is voor een slechthorende als een rolstoel is voor iemand met een lichamelijke beperking.

Populariteit blijft

Waarom Teletekst het in sommige landen, waaronder Nederland, nog steeds goed doet in dit digitale tijdperk, is lastig vast te stellen. Mediawetenschappers Halvard Moe en Hulde van der Beek kwamen er in ieder geval niet uit. Teletekst heeft anno 2025 nog steeds 690.000 dagelijkse gebruikers en wordt maar liefst gemiddeld 2,4 miljoen keer per dag geopend. Mediahistoricus en schrijver Huub Wijfjes beschreef het in het artikel “Teletekst: een vergeten medium’’ als “saai, degelijk maar altijd actueel”.