Treinen in tijden van oorlog

De eerste stoomtrein reed op 21 februari 1804 in het zuiden van Wales.  De trein was in de eerste jaren van zijn bestaan een nieuwe manier om mensen en goederen door het hele land te vervoeren. Toen spoorwegen over de hele wereld gemeengoed waren geworden bleken ze ook uitermate geschikt te zijn voor gebruik tijdens oorlogen.

De eerste spoorlijn die volgens een vast schema ging rijden was die tussen Manchester en Liverpool in 1830. Het succes van die lijn sloeg snel over naar andere gebieden in de wereld. In de twintig jaar die volgden maakten de meeste landen kennis met het nieuwe fenomeen van de spoorwegen, zoals Nederland in 1839 met de opening van de spoorweg Haarlem-Amsterdam.

Introductie van de trein in oorlog

De introductie van krachtigere en efficiëntere wapens is vaak genoemd als grootste oorzaak van de toenemende verwoestingen door oorlogen. De ontwikkeling van de trein speelde daarin echter een belangrijke rol, omdat het ervoor zorgde dat soldaten en oorlogsmateriaal op grotere schaal en sneller verplaatst konden worden. De eerste oorlog waarbij de trein een onmisbaar onderdeel van de strategie vormde was de Amerikaanse Burgeroorlog van 1861 tot 1865.

Spoorwegen als factor in de Amerikaanse Burgeroorlog

Bewapende trein uit de Amerikaanse Burgeroorlog, Wikimedia Commons

De oorlog tussen het Noorden en Zuiden van de Verenigde Staten is met ongeveer 600.000 slachtoffers één van de dodelijkste ooit. In de vier jaar die de oorlog duurde vonden 400 slagen plaats. In een gebied ter grote van Europa kon dat alleen gebeuren door de snelle verplaatsing van soldaten. De bijna duizenden kilometers aan spoorwegen in het Noorden waren een groot voordeel, omdat het leger in staat was snel te reageren op gebeurtenissen op het slagveld.

De trein als wapen in de Eerste Wereldoorlog

De trein werd in eerste instantie vooral gebruikt als hulpmiddel in oorlogen. Vanaf de Amerikaanse Burgeroorlog werd echter al op kleine schaal gebruik gemaakt van gepantserde oorlogstreinen. In de Eerste Wereldoorlog werd de trein steeds meer zelf een belangrijk wapen. Rusland gebruikte de met raketten, machinegeweren en luchtafweergeschut uitgeruste treinen voor het eerst tijdens die oorlog. De treinen konden gemakkelijk het enorme land doorkruisen en enorme schade aanrichtten.

Schwerer Gustav in de Tweede Wereldoorlog

In de Tweede Wereldoorlog bleef de trein een belangrijk onderdeel van oorlogvoering. Zowel Engeland als de Nazi’s hadden aan weerszijden van het Kanaal enorme kanonnen op treinonderstellen staan. De wapens konden de andere kant van de zee bereiken en kostten aan ruim 200 Britten het leven. De Nazi’s hadden zelfs twee speciale treinen ontwikkeld tijdens de oorlog, de Schwerer Gustav en de Dora. Deze wapens konden over een afstand van 47 kilometer projectielen met een doorsnee van 80 centimeter afvuren. De Schwerer Gustav is daadwerkelijk gebruikt bij de Belegering van Sebastopol, een stadje aan de Zwarte Zee.

Nederlandse Spoorwegen tijdens de Tweede Wereldoorlog

De Nederlandse Spoorwegen (NS) speelden tijdens de bezetting van Nederland door de Nazi’s een invloedrijke rol. De Duitsers gebruikten de Nederlandse treinen om hun manschappen in Nederland te bevoorraden, maar het belangrijkst was de aanvoer naar België en Frankrijk en het vervoer van joden naar concentratiekampen. Het gebruik van de treinen moest de opmars naar die landen ondersteunen. Het Nederlandse verzet probeerde treinen en spoorwegen te saboteren, waardoor de NS grote schade opliep in de oorlog. Na afloop bleken vele treinen kapot of verdwenen en sporen vernield te zijn. In 2005 bood de NS zijn verontschuldigingen aan voor de rol die het speelde in het vervoer van joden naar concentratiekampen, hoewel de NS hiertoe werd gedwongen.

Sporen naar het front

Het Spoorwegmuseum in Utrecht heeft tot 1 september 2013 de tentoonstelling ‘Sporen naar het front’. Het gebruik van treinen in tijden van oorlog en alles wat daarmee te maken heeft staat daarin centraal. Het Spoorwegmuseum heeft een veelzijdige collectie tentoongesteld met onder meer pantsertreinen, een granaat van de Schwerer Gustav en een speciale oorlogslocomotief van de NS.

Wij verloten 5 x 2 toegangskaartjes voor het Spoorwegmuseum. Ook kans maken? Meld je dan nu aan voor onze digitale nieuwsbrief.