Troonsafstand van Willem I

Na zijn troonsbestijging in 1813 begint koning Willem I uiterst voortvarend aan het leiderschap van het nieuwe koninkrijk Nederland. Als gevolg van de Belgische afscheiding van 1830 en de inperking van zijn macht in 1840 verliest de ‘koopman-koning’ echter al het plezier in zijn positie. Op 7 oktober 1840 – vandaag 172 jaar geleden – doet Willem I daarom afstand van de Nederlandse troon.

Op 30 november 1813 zette Willem Frederik Prins van Oranje-Nassau voet aan wal in het, kort daarvoor, bevrijdde Nederland. Enkele maanden eerder was hij door een aantal Haagse notabelen uitgenodigd om als “soeverein vorst” de regering van het koninkrijk Nederland op zich te nemen. Eén van zijn eerste besluiten behelsde de uitvaardiging van een proclamatie met daarin de tekst “Ons gemeene Vaderland is gered: De oude tyden zullen weldra herleven”.

Koopman-koning

Na zijn officiële aantreden op 2 december 1813 ging koning Willem I dan ook voortvarend te werk. Zo organiseerde hij een sterk centraal bestuur en bewerkstelligde hij in 1815 op het Congres van Wenen dat België aan zijn koninkrijk werd toegevoegd. Daarnaast besloot Willem ook flink te investeren in het herstel van de welvaart en de opkomst van de industrie in het zuiden van het land. De ‘koopman-koning’ had echter minder aandacht voor de arbeidersklasse, die ondertussen op grote schaal verpauperde.

Belgische afscheiding

Naarmate de tijd vorderde nam de ontevredenheid over de autocratische en kapitalistische regeerstijl van Willem I dan ook steeds verder toe. Met name in het zuiden - waar de overwegend Franstalige bevolking ook nog eens geconfronteerd werd met een taalstrijd – begon de weerstand tegen het centrale bestuur wortel te schieten. Onder het motto “Wij willen Willem weg, wilde Willem wijzer worden, willen wij Willem weer” kwamen de Walen en de Vlamingen uiteindelijk op 25 augustus 1830 in opstand tegen Willem I en verklaarden zij zich niet veel later onafhankelijk.

Tiendaagse Veldtocht

Willem I weigerde echter de Belgische afscheiding te accepteren. In plaats daarvan organiseerde hij in het najaar van 1831 juist een militaire expeditie om de Belgen weer in het gareel te brengen. Deze ‘Tiendaagse Veldtocht’ verliep aanvankelijk succesvol, maar na de dreiging van een Franse interventie aan Belgische zijde besloten de Nederlandse regeringstroepen zich terug te trekken. Dit tot grote onvrede van Willem I, die ondanks grote internationale druk nog steeds weigerde de onafhankelijkheid van België te erkennen.

Nieuwe Grondwet

Uiteindelijk zou koning Willem zijn verzet tegen vrede met België nog ruim acht jaar volhouden. Deze zogeheten ‘volhardingspolitiek’ bracht het koninkrijk tot aan de rand van de financiële afgrond, waardoor de koppige koning ook in Nederland steeds meer steun verloor. Pas in 1839 bond Willem alsnog in en erkende hij met het Verdrag van Londen de Belgische onafhankelijkheid.

Vanwege deze wijziging in de samenstelling van het koninkrijk moest er overigens ook een Grondwetswijziging plaatsvinden. De Tweede Kamer greep deze mogelijkheid meteen aan om de macht van koning Willem I aanzienlijk in te perken.

Troonafstand van Willem I

Vanwege de inperking van zijn macht, en zijn nederlaag in het conflict rondom de Belgische afscheiding, besloot de conservatieve koning Willem I vervolgens op 7 oktober 1840 afstand te doen van zijn troon. In de proclamatie van zijn abdicatie verklaarde hij het volgende:

“Eene vaste, krachtige, mannelijke hand, jeugdiger leeftijd, bevrijd van den druk van geklommen jaren, en niet weifelende door vroegere herinneringen, worden voortaan tot het bestuur van het Koningrijk en tot bevordering van deszelfs geluk en welzijn vereischt, en [daarom] … hebben Wij, na rijp beraad, uit eigen geheel vrijen wille, besloten Onze lange Regering op den dag van heden, onherroepelijk te eindigen, en Ons Koninklijk, Groot-Hertoglijk en Hertoglijk gezag over te dragen op Onzen beminden Zoon den Prins van Oranje, die de wettige opvolger is Onzer Koninklijke, Groot-Hertoglijke en Hertoglijke Kroonen.”

Willem II

Willem I werd nog diezelfde dag opgevolgd door zijn zoon Willem Frederik George Lodewijk, die de troon besteeg als koning Willem II. Die bleek overigens net conservatief als zijn vader en ook hij probeerde het land op autocratische wijze te besturen. Na de liberale revoluties van 1848 moest Willem II echter inbinden en alsnog verdere inperking van zijn macht accepteren, waarop hij de beroemde grap maakte dat hij in een nacht ‘van conservatief geworden was tot liberaal’.