Vaccin tegen gele koorts ontwikkeld 1932

Na de eerst gedocumenteerde uitbraak van de gele koorts buiten het Afrikaanse continent in Barbados 1644 heeft de ziekte in vele landen en op vele momenten slachtoffers gemaakt in de daaropvolgende eeuwen. Op 28 april 1932 werd bekend gemaakt dat de wetenschapper Max Theiler een vaccin tegen de gele koorts had ontwikkeld. In 1952 ontving Theiler een Nobelprijs voor de Geneeskunde vanwege zijn vaccin.

Symptomen

Gele koorts zorgt binnen enkele dagen incubatietijd voor symptomen als koorts, hoofdpijn, buikpijn, spierpijn en, zoals de naam al aangeeft, geelzucht. Wanneer de ziekte niet in enkele dagen overgaat komt het in het in de kritieke tweede fase:  de lever en de nieren beginnen uit te vallen, bloed wordt opgebraakt en bloedingen uit ogen, oren en mond zijn typerend voor dit ziektebeeld. 

Oorsprong gele koorts

De infectieziekte gele koorts had zijn roots in Afrika en werd door zeventiende-eeuwse ontdekkingsreizigers,  de trans-Atlantische slavenhandelaren en kolonisten meegenomen naar de Nieuwe Wereld. De door muggen overgebrachte ziekte verspreidde zich in rap tempo en in de periode 1685-1691 liet de gele koorts een spoor van destructie achter van de Braziliaanse stad Recife tot aan het Amerikaanse Boston. Eenmaal overgebracht naar Zuid en Noord-Amerika bleef het virus rondwaren en dook om de zoveel jaar weer op in de vorm van een epidemie, elke keer met honderden doden als gevolg.

Verspreiding ziekte

In de negentiende eeuw trof de gele koorts hoofdzakelijk de havensteden van Amerika. De ziekte werd ook wel bekend als  ‘yellow jack’ (gele vlag), vanwege de gele vlaggen waar schepen mee voeren wanneer zij door de gele koorts in quarantaine werden gehouden. Het aantal doden door de Afrikaanse gele koorts overtrof zelfs de hoeveelheid geïmporteerde slaven uit Afrika. Door toenemende handelsactiviteit en Europese bijdragen aan oorlogen in Amerika verscheepte men de gele koorts ook richting Europa. In Europa vielen de effecten van de gele koorts echter in het niet vergeleken met de enorme schade die cholera en tyfus daar veroorzaakten.

Yellow Fever Commission

Door de opkomst van de nieuwe bacteriologische wetenschap werd er tegen het einde van de negentiende eeuw hard gezocht naar een vaccin dat de gele koorts kon stoppen. Nadat grote hoeveelheden militairen tijdens de Spaans-Amerikaanse oorlog (1898) stierven aan de gele koorts in plaats van op het slagveld richtte legerarts George Sternberg de Yellow Fever Commission op. De commissie kwam er al snel achter dat de ziekte werd overgebracht door muggen en startte verschillende tests op mensen.

Het onderzoek eist zijn tol

Wetenschappers van het Rockefeller Centre reisden in 1927-1928 af naar Afrika om de gele koorts nader te onderzoeken. Professor in de pathologie Adrian Stokes werd tijdens de proeven zelf geïnfecteerd en stierf, later stierven ook bacterioloog Hideyo Noguchi  en zijn patholoog William Young aan een infectie tijdens het onderzoek. Ondanks de risico’s die verbonden waren aan het project lukte het de onderzoekers om het virus te isoleren en daardoor in laboratoria grondiger te onderzoeken.

Het vaccin

Ondertussen werkten de Zuid-Afrikaanse viroloog Theiler samen en zijn begeleider Andrew Sellards aan een vaccin. Zij stelden in 1928 vast dat de gele koorts een virus was en dat de Afrikaanse en Amerikaanse variant immunologisch identiek waren. Door proeven op muizen kwamen Theiler en Sellards er achter dat het toedienen van een kleine dosis van het virus aan een patiënt kon zorgen voor immuniteit. Theiler zelf raakte tijdens zijn onderzoek ook besmet, maar herstelde en werd hierdoor immuun voor de gele koorts. In 1932 werd verklaard dat er een vaccin ontdekt was, maar pas in 1937 werd het werkzame 17-D vaccin voltooid en in omloop gebracht.