Van Prinsessedag tot Koningsdag

Op Koningsdag lopen er massa´s mensen in oranje gekleed door de grote steden en liggen er in de straten tapijtjes waarop kinderen en volwassenen hun tweedehands waar te koop leggen. Aan het einde van de 19e eeuw groeide de verjaardag van prinses Wilhelmina uit tot nationale feestdag, toen nog als ´Prinsessedag´. Inmiddels vieren we al sinds 2013 Koningsdag.

Gedurende een groot deel van de 19e eeuw was ‘Waterloodag’, gevierd op 18 juni, de nationale feestdag van Nederland. Men herdacht hiermee de Slag bij Waterloo, toen Napoleon Bonaparte op 18 juni 1815 definitief werd verslagen. Nederland was daarmee voorgoed bevrijd van de Franse bezetters. De datum van de slag vormde men om tot een nationale feestdag. In de loop der tijd raakte de slag echter steeds meer in de vergetelheid, waardoor men eind 19e eeuw op zoek ging naar een nieuwe reden voor een nationale feestdag.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Prinsessedag

Een aanleiding vond men in de vijfde verjaardag van de jonge prinses Wilhelmina. ‘Prinsessedag’ vond voor het eerst plaats op 31 augustus 1885. Het doel van de dag was om de nationale eenheid van het Nederlandse volk te benadrukken. Het koningshuis stond symbool voor deze vaderlandse gevoelens. De allereerste Prinsessedag beperkte zich nog tot Utrecht, maar in de loop der jaren namen andere plaatsen de feestdag over.

Na de dood van koning Willem III in 1890 besteeg Wilhelmina de troon. Prinsessedag veranderde toen in Koninginnedag; Wilhelmina was nu immers koningin geworden. De jonge koningin was zelf nog niet bij de festiviteiten ter gelegenheid van haar verjaardag aanwezig. Wel moest Wilhelmina wachten tot ze achttien werd voordat ze aan de slag mocht als koningin. Tot die tijd regeerde haar moeder Emma als regentes.

Dag van de Arbeid

Een concurrent voor Koninginnedag was 1 mei, de Dag van de Arbeid. Vooral met de opkomst van het marxisme en het socialisme in de 20e eeuw kreeg deze dag veel belang toegekend. De Dag van de Arbeid had een politiek karakter. Aanhangers van de Sociaal Democratische Arbeiderspartij (SDAP) vierden Koninginnedag opzettelijk niet uit anti-monarchistische overwegingen, maar 1 mei vierden ze wel, uit sympathie voor de werkende klasse. Andere partijen benadrukten juist het belang van Koninginnedag.

De politieke verdeeldheid en verzuiling van Nederland weerspiegelden zich dus in de viering van nationale feestdagen. Pas na de Tweede Wereldoorlog verzoenden de sociaaldemocraten zich met het koningshuis en werd Koninginnedag een breed gedragen feestdag. De Dag van de Arbeid raakte daarmee op de achtergrond.

30 april

In 1948 volgde Juliana haar moeder Wilhelmina op als koningin. Voor de volgende Koninginnedag in 1949 verschoof de datum daarom naar de geboortedag van Juliana: 30 april. Terwijl de koninklijke familie voorheen nooit aanwezig was bij de openbare festiviteiten, kreeg Juliana jaarlijks een bloemenhulde op het Paleis Soestdijk. Dit evenement vertoonde men vanaf de jaren vijftig rechtstreeks op de televisie. Toch was Koninginnedag nog een gewone werkdag, al kregen geleidelijk aan steeds meer mensen vrij op 30 april.

Beatrix

In 1980 besloot de nieuwe koningin Beatrix om 30 april in stand te houden als dag voor de aanvaarding van haar ambt en als nationale feestdag. Praktische redenen speelden mee, omdat haar eigen verjaardag op 31 januari plaats vond, midden in de winter. Eind april was veel meer geschikt qua weersomstandigheden voor het houden van publieke festiviteiten.

Ook de viering van de dag veranderde onder Beatrix. Ze begon met andere leden van haar familie een of meerdere plaatsen in Nederland te bezoeken. Vaak organiseerde de lokale gemeente dan demonstraties van oude dansen en ambachten, sport- en zangactiviteiten en andersoortige evenementen. Ook groeide de traditie om zonder vergunning tweedehands waar op straat te koop aan te bieden. De overheid gedoogde deze ontwikkeling.

Willem-Alexander en Koningsdag

In 2013 vond de laatste Koninginnedag plaats. Met de troonsbestijging van Willem-Alexander in 2013, wordt nu in Nederland op 27 april, de verjaardag van de koning, Koningsdag gevierd. Willem-Alexander houdt in grote lijnen dezelfde activiteiten aan als Beatrix. Met een kleine verandering, waar Beatrix vaak meerdere plaatsen bezocht, viert de koning Koningsdag in maar 1 plaats. De vrijmarkten overal, die zijn gewoon gebleven. 

Dit artikel is een bewerking van een artikel dat eerder op IsGeschiedenis verscheen, en is aangepast om het beter te laten aansluiten op het nieuws.

Meer weten over de tradities rondom Koningsdag? In ons dossier over Koningsdag lees je alles over dit feest.