Van Stradivarius tot luit

In de themamaand ‘Uitvindingen’ zullen wij elk weekend een overzichtsartikel publiceren met daarin vijf leuke, handige of eigenaardige uitvindingen. Dit kan variëren van haaienvinnenpak tot kanon en van huishoudbeurs tot Stradivarius. Kortom: voor ieder wat wils. Dat klinkt toch als muziek in de oren! Daar beginnen we deze reeks ‘special edition’ publicaties dan ook mee:  vijf muzikale uitvindingen die de muziekindustrie veranderden.

Stradivarius

Antonius Stradivarius werd rond 1644 geboren in Cremona, Italië. Rond zijn twintigste werd hij leerling-vioolmaker bij Nicolò Amati, één van de beste vioolmakers van de stad. Hij leerde snel en opende in 1680 een eigen werkplaats aan het centrale plein van Cremona. Hier ontwikkelde hij violen van nog betere kwaliteit dan hun voorgangers, tevens hadden deze violen een andere maat. Ondertussen had Stradivarius al een behoorlijke reputatie opgebouwd en maakte hij violen voor bekende klanten als Cosimo de’Medici. Na de dood van Amati in 1684 werd hij gezien als de beste vioolbouwer van Cremona. Het ontwerp van Stradivarius wordt nu nog steeds gebruikt en tegenwoordig kost een originele Stradivarius al snel een paar miljoen euro.

Djembé

De djembé vormt een belangrijk onderdeel van de Afrikaanse cultuur en wordt veel gebruikt als begeleiding bij rituelen en traditionele zang en dans in verschillende Afrikaanse landen. De oorsprong van de djembé staat niet helemaal vast. Over het algemeen wordt aangenomen dat de roots liggen in het middeleeuwse Mali-rijk (1230-1600) van de Mandinka beschaving (nu Mali, Guinee, Burkina Faso, Ivoorkust, Liberia en Senegal). Dit rijk had grote culturele invloed en verspreidde zijn taal en gewoontes langs de Nigerrivier. De djembé werd door ijzersmeden vervaardigd en kwam waarschijnlijk in andere gebieden terecht omdat deze ambachtslieden emigreerden. Na 1950 won de djembé ook aan bekendheid buiten Afrika toen Les Ballet Africains op wereldtournee ging.

Didgeridoo

De didgeridoo is een blaasinstrument dat door de Aboriginals in Australië gebruikt wordt. Over het ontstaan van het instrument is weinig bekend. Sommigen beweren dat het instrument al 40.000 jaar oud is, maar de oudste gevonden bewijzen zijn zo’n 1000 tot 2000 jaar oud. Rotstekeningen in de Kakadu-regio in het noorden van Australië laten een didgeridoo-speler met twee zangers zien. De didgeridoo speelt een belangrijke rol in de spiritualiteit van de Aboriginals. Volgens hen vormde dit het begeleidingsinstrument van de gezangen uit de Droomtijd. Dit is de historische periode waarin volgens de Aboriginals alles geschapen werd door de voorouders. In het westen werd de didgeridoo voor het eerst beschreven in 1835 door ontdekkingsreiziger T. B. Wilson. Hij beschreef dat het instrument gemaakt was van bamboe en ongeveer één meter lang was. Er werd echter in de loop van de jaren ook vaak gebruik gemaakt van een door termieten uitgeholde tak van een eucalyptusboom. In principe kan elk materiaal dienen als didgeridoo, zolang het maar de juiste dikte, lengte en doorsnede heeft.

Troubadours

Een troubadour is niet zozeer een instrument, maar eerder een ambachtsman. De eerste troubadours waren actief in het middeleeuwse Franse taalgebied en waren vaak van hogere komaf. Zij brachten nieuws van stad tot stad in de vorm van ballades, waardoor een groot deel van de bevolking meekreeg wat er allemaal speelde. Ook zongen zij populaire liederen waarop gedanst werd. Daarnaast werd de platonische Hoofse Liefde uitgebreid bezongen. Naast de luchtige toon zong de troubadour in zijn liederen ook vaak over sociale wantoestanden, vaak doorspekt van maatschappijkritiek. Het eerste troubadourlied ging over de kruistocht tegen de Moren in Spanje.

De eerste bij naam bekende troubadour was Willem van Poitiers, hertog van Aquitanië. In de 11e eeuw schreef en zong hij liederen in het Occitaans, de oudste levende literaire taal van West-Europa. De Occitaanse cultuur verdween uit Zuid-Frankrijk door de inlijving van Languedoc door Frankrijk begin veertiende eeuw. De troubadours trokken richting het Noorden, Italië en Catalonië. Tijdens de Albigenzer Oorlogen (1209-1229) sneuvelden veel troubadours en verloren er nog meer hun werk. Na 1230 konden zij terecht in Spanje en Italië. Een veel gebruikt instrument van de troubadour was de luit, een oeroud instrument.

Luit

De luit is één van de voorlopers van de moderne gitaar en kent een lange geschiedenis. Al zo’n 2000 voor Christus werd een soortgelijk instrument gebruikt in de Oudegyptische muziek en ook in China en Italië bespeelde men in de oudheid een ‘luit-achtig’ instrument. In Europa verdween het instrument een tijd lang in de vergetelheid, om in de late middeleeuwen (ca. 1270-1500) plots weer op te duiken. Ook tijdens de renaissance (14e – 17e eeuw) en de barok (17e en 18e eeuw) werd de luit veel bespeeld. De luit werd door de Moren op het Iberische Schiereiland en de deelnemers aan kruistochten verspreid over heel Europa en het Midden-Oosten. Zo nam bijvoorbeeld Marco Polo een collectie luiten mee uit Indië en China. Door de vele religieuze oorlogen kwamen Chrotta-spelers uit Frankrijk en Luit-muzikanten elkaar tegen in Aragon en Catalonië. Er ontstonden kruisingen tussen de twee instrumenten, waarbij meer snaren werden toegevoegd en ook fretten op de hals werden aangebracht. Zo ging het instrument steeds meer op de tegenwoordige gitaar lijken.