Vernietiging van de Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog

De Duitse bondskanselier Angela Merkel heeft gisteren in Berlijn een monument onthuld voor alle omgekomen Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog. Net als de Joden werden ook de Roma door de nazi’s beschouwd als een minderwaardig ras dat vernietigd moest worden. Op bevel van SS-topman Heinrich Himmler kwamen daarom enkele honderdduizenden Roma om het leven in Duitse vernietigingskampen tijdens de zogeheten Porajmos.

De oudst bekende verwijzingen naar de aanwezigheid van Roma in Europa stammen uit de 15e eeuw. Zo beschrijft een Duitse kroniek uit 1417 een aantal “bendes met hun eigen leiders, die ’s nachts buiten de poorten slapen en zo zwart zijn als de Tartaren”. Aanvankelijk werden deze rondtrekkende reizigers nog getolereerd, maar na verloop van tijd ontstond er steeds meer wantrouwen jegens de Roma. Dit resulteerde onder meer in de opkomst van de bijnaam ‘zigeuners’ -afgeleid van het Griekse ‘Athinganoi’ - dat paria of onrein wezen betekent.

Rassenleer

Met name in de late 19e en vroege 20e eeuw groeide de haat tegen de Roma. Eén van de belangrijkste factoren in deze ontwikkeling was de opkomst van het nationalisme. Veel landen hadden halverwege de 19e eeuw namelijk tevergeefs geprobeerd de zigeuners te assimileren in de natiestaat. Het resultaat was grootschalig wantrouwen tegen de Roma, want een groep die zich bewust afzonderde van de maatschappij werd gezien als een gevaar voor de natie. Een tweede drijfveer voor de haat jegens het nomadenvolk kwam voort uit de zogeheten Darwinistische rassenleer. Volgens deze theorie waren de Roma namelijk minderwaardige wezens, met als gevolg dat de rest van de bevolking op hen neerkeek.

Weimar Republiek

Na verloop van tijd kreeg deze anti-Roma houding in Europa ook steeds meer invloed op het overheidsoptreden. Zo introduceerde de Duitse staat Beieren in 1926 de ‘Wet voor de Strijd tegen Zigeuners, landlopers en werkschuwen’, die onder meer de bewegingsvrijheid van de Roma inperkte. Zo mochten zij niet langer vrij rondtrekken en werd hen de toegang tot publieke zwembaden en parken ontzegd. Drie jaar later nam de aangrenzende staat Hessen een soortgelijke wet aan waarin toestemming werd gegeven voor de ‘arbitraire arrestatie en detentie van zigeuners uit het oogpunt van misdaadbestrijding’.

Arische afkomst

Na de machtsgreep van Hitler in 1933 was de sociale status van de Roma lange tijd onduidelijk. Aan de ene kant hielden de nazi’s er eveneens een negatieve houding ten opzichte van de zigeuners op na, maar aan de andere kant behoorde de Romaanse taal wel tot de originele Indo-Arische taalcultuur. Hiermee waren de Roma dus de directe afstammelingen van het pure ras van de Ariërs. De Duitse rassengeleerde Hans F.K. Güther bedacht echter een oplossing voor dit probleem in de nazi-ideologie. Hij stelde dat de Roma zich tijdens hun nomadische bestaan op grote schaal vermengd hadden met ‘inferieure rassen’, waardoor ze niet langer aanspraak mochten maken op een Arische afkomst.

Porajmos

Roma in het vernietigingskamp Belzec, 1940

Vanaf 1935 werd er vervolgens alsnog begonnen met het verwijderen van de Roma uit de Duitse maatschappij. Ze mochten niet langer trouwen met Ariërs, ze verloren hun stemrecht en werden gedwongen te verhuizen naar getto’s buiten de steden. Reichsführer van de SS Heinrich Himmler nam echter geen genoegen met deze tijdelijke oplossing van de ‘Zigeunerkwestie’. Op 16 december 1942 tekende hij het bevel om alle resterende Roma te deporteren naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau.

Deze Porajmos – Romaans voor ‘vernietiging’ – resulteerde uiteindelijk in de dood van enkele honderdduizenden zigeuners. Vanwege de nomadische en ongeorganiseerde aard van de Roma zijn precieze cijfers niet beschikbaar, maar schattingen van het aantal slachtoffers lopen uiteen van 220.000 tot 1.500.000. Volgens de Britse mensenrechtenadvocaat Ian Hancock werd gedurende de Tweede Wereldoorlog de volledige Romani populatie van Kroatië, Letland, Litouwen, Luxemburg en Nederland uitgeroeid.

Erkenning

In 1982 erkende West-Duitsland voor het eerst formeel haar verantwoordelijkheid voor de genocide van de Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog. Desalniettemin zijn veel Romani van mening dat er sindsdien te weinig is gedaan aan de erkenning van de Porajmos. Om hier verandering in te brengen onthulde de Duitse bondskanselier Angela Merkel gisteren in Berlijn een monument voor alle Roma slachtoffers van het nazibewind.