Verstedelijking zorgt voor vooruitgang én voor problemen

De Westerse stadsbevolking heeft 38 procent meer psychische klachten dan plattelandsbevolking. In de meest verstedelijkte gebieden worden bijna drie keer zoveel mensen opgenomen in ziekenhuizen dan in landelijker gebieden, blijkt uit recent onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam. Verstedelijking is al eeuwen gaande, maar is in de laatste vijftig jaar in een stroomversnelling gekomen.

De eerste steden ontstonden rond 4000 voor Christus, of mogelijk nog eerder. De eerste steden met een bevolking van ongeveer 25000 inwoners ontstonden in de vruchtbare halve maan, een gebied dat zich grofweg uitstrekte van Westelijk Egypte tot het tweestromenland tussen de Eufraat en de Tigris in Mesopotamië. De stad Jericho wordt tot de oudste steden van de wereld gerekend. De eerste sporen van bewoning dateren van 10.000 voor Christus.

Natuurlijke rijkdommen en landbouw aan de basis

Over de reden voor het ontstaan van steden verschillen de meningen. Een van de oudste theorieën is dat het ontstaan van de landbouw, ergens tussen 10.000 en 7.000 voor Chr., het ontstaan van steden mogelijk maakte. Vanaf toen konden er groepen mensen permanent van een bepaald stuk grond leven.Doordat er een voedseloverschot werd handel mogelijk en ontstond er specialisatie. Andere geleerden redeneren juist andersom: eerst ontstonden er nederzettingen, vaak in de buurt van natuurlijke rijkdommen zoals bronnen of mijnen. Door het samengaan van groepen mensen werd intensievere landbouw mogelijk, en door de natuurlijke rijkdom ontstond handel. Zo kon een nederzetting uitgroeien tot een stad.

Steden hebben iets te bieden

Welk scenario er ook waar is, feit blijft dat steden ontstaan en groeien omdat ze iets te bieden hebben: natuurlijke rijkdommen die geëxploiteerd kunnen worden zorgen voor werk. Binnen de samenleving van een groep ontstaan allerlei regels, die tenslotte wetten werden. Samenwerken en handel stimuleerde uitvindingen, zoals het schrift. Het beschikken over een voedseloverschot stond aan de basis van specialisatie in beroepen. Belangrijk is ook de bescherming die een groep biedt, die weer wordt vergroot door het aanleggen van bijvoorbeeld stadsmuren.

Motor achter de beschaving

De voordelen die een stad te bieden heeft zijn vanaf het allereerste begin de motor geweest achter de urbanisatie (verstedelijking). En dat is vandaag de dag nog steeds zo. Het proces van verstedelijking is in de laatste 200 jaar zelfs in een stroomversnelling geraakt. Natuurlijk waren er vroeger ook grote steden. Het inwonertal van Rome in de eerste eeuw na Christus wordt geschat op 650.000 inwoners. Antieke bronnen spreken zelfs over een miljoen personen. Maar toch konden antieke steden maar beperkt groeien. Op den duur liep een stad tegen zijn grenzen aan: hoogbouw was tnauwelijks mogelijk, dus uiteindelijk was de huisvesting beperkt. Ook de voedsel en watervoorziening kon niet onbeperkt verzorgd worden.

Groot, groter, grootst

Dat veranderde na de industriële revolutie. Die stimuleerde de urbanisatie op verschillende manieren: allereerst werd door het centraliseren van productie in fabrieken de stad een grotere trekpleister. De stad bood werk, en dus een toekomst. Daarnaast zorgde de toenemende technische kennis er voor dat de stad ook kon blijven groeien tot groottes die nooit eerder in de geschiedenis waren bereikt. Hoogbouw, sanitaire voorzieningen, watervoorziening, het aanleggen van wegen, kanalen en spoorlijnen, dat alles zorgde ervoor dat de stad haar bewoners kon blijven onderhouden. En dus bleef de toestroom naar de stad toenemen.

Megasteden

In Azië, Afrika en Zuid-Amerika is het proces van urbanisatie het meest zichtbaar. De grootste steden vind je ook in deze regio's, zoals Shanghai met zo'n 16 miljoen inwoners, Lagos met ongeveer 10 miljoen, en Mexico-stad met ruim 8 miljoen inwoners. Het leidt er toe dat er sinds enige jaren voor het eerst in de geschiedenis meer mensen in de stad leven dan erbuiten. Met alle gevolgen van dien: leegloop op het platteland, dorpen die geheel ontvolkt raken of alleen nog oudere inwoners hebben. En volgens het onderzoek van Jaap Peen is de verstedelijking mogelijk ook een reden voor toenemende psychische problemen: Deze problemen kunnen volgens hem voortkomen uit de gevolgen van verstedelijking, zoals lawaai, slechte behuizing, milieuvervuiling, criminaliteit en gebrek aan sociale cohesie.

Afbeeldingen:

• Foto: J. Patrick Fischer [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons