WO I: Waarom vonden de Duitsers de Amerikaanse shotgun controversiëler dan gifgas?

In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. De oorlog zou het toneel worden voor veel nieuwe wapens en uitvindingen. Met de Amerikaanse deelname in 1917 kwam er ook een relatief nieuw wapen op het slagveld: de shotgun, een jachtgeweer dat niet één grote kogel afschoot, maar een hagel, een grote hoeveelheid kleine kogeltjes. In 1917 besloot de Duitse regering diplomatiek protest in te dienen tegen het gebruik van het jachtgeweer. Maar waarom tekende Duitsland protest aan tegen dit wapen, en hoe succesvol was dit ‘shotgun protest´?

De shotgun in een loopgravenoorlog

Het meest gebruikte wapen onder soldaten in de Eerste Wereldoorlog waren de grendelgeweren, ook wel bolt action genoemd. Bij deze wapens werd één kogel afgevuurd, waarna het openen en sluiten van de loop, door middel van een grendel bij de loop, handmatig moest gebeuren voor een volgende kogel kon worden afgevuurd.

Naast het Springfield 1903 grendelgeweer, kregen sommige doughboys, zoals de Amerikaanse infanterie werd genoemd, ook toegang tot shotguns. Een wapen dat in Amerika al decennia werd gebruikt, maar tijdens de Eerste Wereldoorlog nog vrijwel niet toegepast was. De shotgun die voornamelijk gebruikt werd, was het Winchester model 1897 (Model 97) jachtgeweer. Met name de Trench gun variant van het Model 97 jachtgeweer was uitermate geschikt voor gebruik in loopgraven. Onder andere omdat het een verkorte loop had. Waar de Trench gun een totale lengte van één meter had, was het meest gebruikte Duitse wapen, het Gewehr 98, 1,25 meter lang was. In de loopgravenoorlog die het westelijk front typeerde betekende dit dat de shotgun een aanzienlijk voordeel had. Door de kortere loop kon een soldaat zich in een loopgraaf eenvoudig omdraaien om zo beide kanten op te kunnen vuren.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Het eenvoudig omdraaien was echter niet het enige voordeel van de shotgun. Een shotgun werd niet met gewone kogels, maar met hagel, geladen. In elk Model 97 jachtgeweer konden zes hagelpatronen worden geladen, met elk 9 loden kogeltjes erin. In zo’n shotgun waren dus 54 loden kogeltjes geladen, die bij het afvuren een gebied van bijna 3 meter horizontaal en één meter verticaal konden bestrijken. Daarnaast kon het Model 97 ‘slam fire’ afgevuurd worden. Dit betekende dat een soldaat de trekker vast kon houden, en alleen de ‘pomp’ onder de loop van het wapen heen en weer hoefden te bewegen. In een mum van tijd kon een Amerikaanse soldaat 54 loden kogeltjes richting een gewenste kant van een loopgraaf opschieten. Dit was in sterk contrast met de veelgebruikte grendelgeweren, die na het afvuren van een kogel met een grendel handmatig de loop moest openen en weer inklappen voor zij opnieuw één kogel konden afvuren.

Omdat het jachtgeweer door de verkorte loop en de hagelpatronen bij uitstek geschikt was om loopgraven ‘schoon te vegen’ van vijandelijke soldaten, kreeg het de bijnaam trench broom (loopgraaf-bezem). De trench broom kon dus in korte tijd veel slachtoffers maken. Iets waar de Duitse legertop vanzelfsprekend niet van gediend was.

Duits Protest en Artikel 23(e) van de Conventie van Den Haag

In september 1918 protesteerde de Duitse overheid voor het eerst officieel tegen het gebruik van het jachtgeweer. Een note verbale, een niet ondertekende diplomatieke notitie, werd van de Spaanse ambassade in Berlijn, naar de Zwitserse ambassade en uiteindelijk naar het Amerikaans gezantschap in Bern gestuurd. De Duitse notitie verklaarde dat het gebruik van jachtgeweren in strijd was met Artikel 23(e) van de Conventie van Den Haag van 1899 en 1907. Maar hoe reëel was deze claim?

In Artikel 23(e) van de Conventie van Den Haag staat dat het verboden is “wapenen, projectielen of stoffen te bezigen, die noodelooze smarten kunnen veroorzaken”. Oftewel: wapens die voor onnodig lijden zorgen waren verboden. De Duitse legertop vond dat het jachtgeweer onnodig leed veroorzaakte en daarom in strijd was met Artikel 23(e). De shotgun kon meerdere wonden op één slachtoffer veroorzaken, dit zouden ‘onnodige’ wonden zijn. Echter gebeurde het tijdens de Eerste Wereldoorlog vaak dat een slachtoffer op meerdere plekken tegelijk gewond raakte, onder andere door bijvoorbeeld automatische wapens, artillerievuur of granaatscherven.

Het Amerikaanse antwoord

Brigadier Generaal en juridisch adviseur van het Amerikaanse leger Samuel T. Ansell, reageerde een week later onverbiddelijk op het Duitse protest. Ansell verklaarde dat “het belangrijkste doel van het gebruik ervan [het jachtgeweer] in oorlog is, natuurlijk, het hoogstnoodzakelijke doel van het doden of buiten het gevecht stellen van zoveel mogelijk vijanden op korte afstand in zo’n kort mogelijke tijd.” Wat betreft Artikel 23(e) van de Conventie van Den Haag? Die zou betrekking hebben op “wreedheid en terrorisme”, niet “de efficiëntie in het doden van vijanden.”

Daarnaast besloot Ansell nog eens te benoemen dat Duitse soldaten zelf ook niet zo netjes waren. Zorgden het Duitse gebruik van bajonetten met een zaagtand, vlammenwerpers en chloorgas niet voor “onnodig lijden”? Daarom besloot Ansell af te sluiten met “Het [protest] zou ongegrond zijn als het van een vijand kwam wiens gedrag blijk had gegeven van de grootste eerbied voor de oorlogswetten; afkomstig van onze huidige vijand is het verstoken van alle goede trouw.” Kortom; het Amerikaanse leger moest niets hebben van het Duitse protest. Het gebruik van het jachtgeweer was legaal volgens de Conventie van Den Haag. Daarnaast werd het in Amerika uiterst hypocriet gevonden dat een land dat gebruik maakte van wapens zoals vlammenwerpers en gifgas, protest aantekende tegen de shotgun.

Ook de Amerikaanse pers wist de Duitse hypocrisie snel aan de kaak te stellen. De New York Sun schreef bijvoorbeeld dat: “Het is nauwelijks nodig om uit te leggen hoe belachelijk dit protest is, afkomstig van een regering die in de oorlog alle smerige middelen heeft gebruikt die en smerige geest kent. De uitvinders van gifgas maakten bezwaar tegen het gebruik van een schone kogel!” In de Washington Evening Star dreef cartoonist Clifford K. Berryman op 5 november 1918 de spot met met het Duitse protest. Onder andere de Duitse oorlogsmisdaden in België, het gebruik van gifgas en de vermeende moord op vrouwen en kinderen staken schril af tegen het gebruik van een "short shotgun", waarmee verwezen werd naar de jachtgeweren met verkorte loop zoals de Trench gun.

Standrechtelijke executies

Kort nadat het Amerika het Duitse protest had afgewezen, dreigde de Duitse legertop dat het alle Amerikaanse krijgsgevangenen die een shotgun, of munitie voor een shotgun, bij zich droegen standrechtelijk zou executeren. Op deze dreiging antwoordde de Amerikaanse legertop dat het “represailles zou nemen die de Amerikaanse strijdkrachten het beste zullen beschermen.”

Op dit laatste Amerikaanse bericht is nooit meer geantwoord. Vier maanden na de Amerikaanse inbreng van jachtgeweren in de Eerste Wereldoorlog, kwam de strijd tot een einde toen er op 11 november 1918 een wapenstilstand werd getekend. In deze vier maanden zijn, voor zover bekend, geen Amerikaanse krijgsgevangen geëxecuteerd voor het gebruik van een jachtgeweer. Het shotgun protest werd niet alleen als juridisch ongegrond gezien, maar in Amerika ook als uiterst hypocriet. Want hoe immoreel was de uiterst effectieve shotgun in vergelijking met de vlammenwerper, het gifgas of zelfs een machinegeweer?

Bronnen:

• HistoryNet: The 1918 Shotgun Protest
• HistoryNet: Weapons of World War I
• Military Factory: Mauser Model 1898 (Gew 98)
• Military Factory: Winchester Model 1897
• Overheid.nl Wettenbank: Verdrag nopens de wetten en gebruiken van de oorlog te land, 's-Gravenhage, 18-10-1907
• US Department of State, Office of the Historian: The Swiss Chargé (Oederlin) to the Secretary of State
• Owlocation: World War 1 History: Germany Declares Shotgun Inhumane
• American Rifleman: The Trouble with Trench Guns
• The New York Times, 30-09-1918: Reprisal threat over shotguns
• The Evening Star: Saturday, October 5, 1918

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: Amerikaanse infanterie in een loopgraaf tijdens de Eerste Wereldoorlog. [Public Domain] via Wikimedia commons
• Afbeelding 2: Winchester model 1897 Trench Gun met verkorte loop en bajonet. Winchester Repeating Arms Co. [Public Domain] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 3: Loopgraaf aan het westelijke front. De Somme, juli 1916. [Public Domain] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 4: Spotprent 'Autrocities' van Clifford K. Berryman in Evening Star, 05-10-1918. [Public Domain] via Library of Congress