Zuivelgeschiedenis in het Nationaal Archief

Het archief van de Algemene Nederlandse Zuivelbond FNZ is vanaf vandaag online en in de Studiezaal van het Nationaal Archief beschikbaar. Daarmee is een belangrijk deel van de geschiedenis van de Nederlandse zuivelproductie nu voor iedereen te raadplegen.

Oprichting

De zuivelgeschiedenis begint officieel op 20 oktober 1900 aan het begin van de middag in het ‘Haagsch Koffiehuis’ in Utrecht. Daar vindt de oprichtingsvergadering plaats van ‘den Algemeenen Nederlandschen Zuivelbond (Federatieve Vereeniging van Bonden van Coöperatieve Zuivelfabrieken (F.N.Z.))’. Deze FNZ is een federatie van regionale bonden van plaatselijke coöperatieve zuivelfabrieken, en behartigt de (inter)nationale belangen van de Nederlandse zuivelcoöperaties.

Sterk door samenwerking

De allereerste vergadering van de zuivelproducenten is overigens al op 18 april 1900. Dan komt een voorlopige oprichtingscommissie samen om concept-statuten op te stellen.

Toch geldt 20 oktober 1900 als datum van de officiële aftrap van de FNZ. Aan het begin van de vergadering neemt de heer Gerhardus Johannes Bieleman, beoogd voorzitter, het woord. In een vlammende rede zet hij kort uiteen waarom er in Nederland behoefte is aan samenwerking en een op zichzelf staande overkoepelende bond: ‘Waren reeds eenige jaren in verscheiden provincien van ons land de zuivelbereiders in grootere of kleinere Bonden vereenigd, hadden sedert een paar jaar twee dier Bonden om een gemeenschappelijk centrum, den Nederlandschen Coöperatieven Bond vereenigd, maar al te duidelijk bleek dat alleen een geheel zelfstandige Nederlandschen Zuivelbond werkend op zich zelf, in voldoende mate de belangen der coöperatieven zuivelbereiding naar eisch zou kunnen bevorderen.’

Voorlopig moeten ze het van de regering niet hebben. Die blijkt niet in staat ‘om door ingrijpende maatregelen de gewenschte verbetering in de zuivelbereiding, in den zuivelhandel, vooral ook in den zuivelexport aan te brengen.’ Maar door gezamenlijk op te trekken, kunnen de zuivelcoöperaties een krachtig geluid laten horen. Immers de nieuwe Bond is dan de spreekbuis van ‘een vijf- zeshonderdtal fabrieken met haar duizenden, tienduizenden leden’. Voor de stem van zo’n omvangrijke massa kan de Tweede Kamer niet doof blijven. Dan zullen ‘de koorden dier beurs niet gesloten (…) blijven’ en de wensen van de verzamelde zuivelproducenten een luisterend oor vinden in Den Haag.

Het zal niet verbazen dat Bieleman na dit gloedvolle betoog ook daadwerkelijk de voorzittershamer van de FNZ mag gaan hanteren. Niet voor lang overigens, in 1901 wordt hij benoemd tot rijksboterinspecteur en treedt zijn opvolger, Baron Collot d’Escury, aan. Hij bekleedt het voorzitterschap 20 jaar.

Predicaat 'Koninklijk'

De FNZ krijgt in 1950 het predicaat ‘koninklijk’. De naam van de organisatie verandert dan ook in Koninklijke Nederlandse Zuivelbond. Iets van de koningsgezindheid is overigens al op de oprichtingsvergadering te zien. Als Bieleman de vergadering sluit, wijst hij de aanwezigen op de verloving van de koningin met de hertog van Mecklenburg Schwerin. Tot zijn genoegen heeft hij begrepen dat prins Hendrik ‘vele neigingen aan den dag legt voor landbouwzaken’. Hij vraagt de vergadering daarom ermee in te stemmen dat een gelukstelegram aan de jongverloofden gestuurd wordt. ‘Dit voorstel wordt met daverend applaus begroet en de hamer van den Voorzitter valt’, zo besluiten de notulen.

Einde van de FNZ

Door de toenemende schaalvergroting in de melkproductie die na de Tweede Wereldoorlog begint, zijn rond 1990 de meeste regionale bonden van coöperatieve zuivelfabrieken al verdwenen, omdat ondernemingen zich rechtstreeks bij de FNZ hebben aangesloten. Het karakter van de organisatie verandert daardoor. De FNZ kan het 90-jarig bestaan nog wel vieren met een studiedag ‘Kwaliteit. Een weg zonder einde’ op 22 november 1990 in ’t Speulderbos te Garderen. Maar in 1993 wordt de FNZ opgeheven en neemt de Nederlandse Zuivelorganisatie de belangenbehartiging voor de zuivelindustrie voortaan voor haar rekening.