De Atlantikwall

Bescherming voor Hitler en Nazi-Duitsland tegen de Geallieerden – dat had de Atlantikwall moeten zijn. Een onneembare barrière tegen een invasie op de kust van West-Europa. Toen de Amerikanen en Britten landden op D-Day bleek de realiteit echter minder rooskleurig.

Westwall

In de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog bouwde Nazi-Duitsland onder leiding van Hitler verschillende verdedigingslinies. In het westen van Duitsland was dit de Westwall, die vlak bij de Nederlandse grens begon en langs de Rijn tot de Zwitserse grens liep. Deze linie bestond uit hindernissen en bunkers werd vanaf 1936 aangelegd als verdediging tegen Frankrijk. Het ontwerp van de linie zou later als inspiratie dienen voor de Atlantikwall.

Neue Westwall

Nadat de Duitse Luftwaffe was verslagen door de British Royal Air Force (RAF) tijdens de Battle of Britain werd de geplande Duitse invasie van dat land afgeblazen. In plaats daarvan richtte Nazi-Duitsland zich op de invasie van het Europese deel van de Sovjet-Unie tijdens operatie Barbarossa.

Daardoor werd de westkust van Europa een defensief front waar het grootste risico een Geallieerde invasie was. Dit betekende dat de kustverdediging meer, sterker en beter moest worden. Eind 1941 besloot de Duitse legerleiding de kust van Europa fort werd: de kustverdediging moest meer, sterker en beter. Officieel heette dit project de Neue Westwall, maar voor propaganda-doelen kreeg het al snel een nieuwe naam: de Atlantikwall.

Anti-tank verdediging Atlantikwall

Bunkers bouwen

Hoewel de Atlantikwall niet letterlijk een ‘muur’ was, waren de plannen wel indrukwekkend: langs duizenden kilometers kustlijn, van Noorwegen tot de grens tussen Spanje en Frankrijk, werden bunkers, prikkeldraad en heel veel kanonnen verweven tot een in theorie onneembare linie waar een mogelijke Geallieerde invasie op stuk zou lopen. Dit was ook precies de boodschap die Duitse propaganda wilde overbrengen: deze ‘Atlantische Muur’ was onneembaar, Duitsland was veilig en de Geallieerden moesten niet eens nadenken over een invasie.

De bouw van de Atlantikwall kwam eind 1942 serieus op gang en werd uitgevoerd door Organisation Todt, het aannemersbedrijf van het Derde Rijk dat eerder ook de Westwall had gebouwd. Het bouwproject was monsterlijk groot. Om alles zo snel mogelijk te laten lopen, maakten de Duitsers gebruik van gestandaardiseerde bunkers. Dat betekende dat er in Noorwegen én Zuidwest Frankrijk dezelfde bouwtekeningen gebruikt konden worden. Makkelijk voor de bouwers, maar ook voor de soldaten, die op die manier altijd de weg konden vinden, waar ze ook gestationeerd zouden worden. Daarnaast werd er op grote schaal gebruik gemaakt van dwangarbeid. Desondanks bleek al snel dat de doelen onhaalbaar waren. Het project was simpelweg te groot en er was niet genoeg materiaal, brandstof en menskracht voorhanden om de Atlantikwall volledig te bouwen.

Atlantikwall in Nederland

Ook de Nederlandse kust werd deel van de Atlantikwall. Voor de gewone bevolking had dat grote gevolgen. Niet alleen werd het de hele kust verboden gebied voor burgers. Dat betekende dat meer dan 350.000 mensen gedwongen moesten verhuizen. Ook werd er een bouwstop ingevoerd om materiaal en mensen vrij te maken, waardoor andere bouwprojecten (bijvoorbeeld de herbouw van Rotterdam) stil kwamen te liggen.

Scheveningen Atlantikwall Bovendien werd er ook nog eens veel afgebroken. Ongeveer 15.000 woningen moesten plaatsmaken voor militaire zones, waaronder in Scheveningen, Hoek van Holland en op het strategisch belangrijke Waddengebied. Bouwvakkers die nu zonder werk zaten konden bijna alleen nog maar aan de slag voor de Duitsers. Evacuées moesten onderdak zoeken bij familie of vrienden of verhuizen naar de noordelijke en oostelijke provincies. Alleen degenen die economisch belangrijke banen hadden kregen een nieuw huis toegewezen.

Hoe sterk was de Atlantikwall?

Generaal-veldmaarschark Von Rundstedt, de leider van de westelijke Duitse troepen tijdens de aanleg van de Atlantikwall, had door de grote verliezen op het Oostfront relatief weinig soldaten tot zijn beschikking. Langs de hele kust moesten ongeveer 300.000 mannen gestationeerd worden, maar die waren nauwelijks beschikbaar. De Duitse veldmaarschalk Erwin Rommel, die vanaf 1943 belast was met de Atlantikwall, was zich hiervan bewust. Hij merkte op dat het tekort aan soldaten gecompenseerd moest worden met andere hindernissen en liet de kustverdediging uitbreiden met anti-tankmuren en ‘Rommelasperges’, uit de grond opstekende stukken hout of ijzer die het lastig moesten maken voor vijandelijke vliegtuigen of parachutisten om te landen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Anders dan Von Rundstedt was Rommel ervan overtuigd dat het gevecht om West-Europa uitgevochten moest worden op het strand. Dat betekende volgens Rommel dat de Atlantikwall de invasie dan zou lang mogelijk moest tegenhouden, zodat soldaten uit het binnenland gemobiliseerd konden worden. De eerste 24 uur zouden volgens hem bepalend zijn, merkte hij tijdens een inspectie op. Von Rundstedt vond daarentegen dat de Atlantikwall een invasie alleen moest afremmen. In het binnenland, waar de tanks beter uit de voeten konden, zou de échte strijd plaats moeten vinden.

Inmiddels was de Atlantikwall uitgegroeid tot een linie van formaat. De imposante bunkers waren een dankbaar onderwerp voor de Duitse propagandabureau ’s, die graag lieten zien hoe de verdedigingslinie ook aanvallend gebruikt werd, met enorme kanonnen die vanaf de Franse kust de Britse kust konden raken. Maar hoe mooi de propaganda het ook allemaal wilde laten lijken, in werkelijkheid was de Atlantikwall nooit echt wat de Duiters voor ogen hadden gehad. In totaal hadden er 15.000 bunkers aangelegd moeten worden, maar tijdens D-day in 1944 waren er nog maar iets meer dan 10.000 af. Tijdens de invasie in Normandië kwam de voorspelling van Rommel uit: Geallieerde troepen landden op het strand en wisten ondanks Duitse tegenstand door de Atlantikwall heen te breken. Hierna had de kustverdediging zijn strategische nut voor het grootste deel verloren. Alleen tijdens de Slag om de Schelde bewezen de bunkers op Walcheren nog hun waarde.

Resten van de Atlantikwall zijn nog steeds te zien in heel Europa, waaronder in Nederland. Tijdens bunkerdag worden een keer per jaar opengesteld de resten van de Duitse verdediging in Nederland voor het grote publiek.