Duitse propaganda in Nederland 21 cm Kanonne 12

Historische Foto: Duits spoorwegkanon 21 cm Kanonne 12

Het is een mooi staaltje Duitse propaganda: onder een foto van de 21 cm Kanonne 12 staat een triomfantelijke tekst die verklaart dat dit ‘Spoorweggeschut’ in een mum van tijd in het heetst van de strijd kan worden ingezet. En dat niet alleen: langs de hele kust zouden deze kanonnen zijn opgesteld. De werkelijkheid was lang niet zo indrukwekkend.

Paris-Geschütz

Na de machtsovername van de Nazi’s begon het Duitse leger zich te bewapenen, ook al mocht dat eigenlijk niet volgens het Verdrag van Versaille. De Wehrmacht wilde ook een opvolger van de zogenaamde ‘Paris-Geschütz’. Dat was het grootste kanon uit de Eerste Wereldoorlog en ingezet om Parijs vanaf meer dan honderd kilometer afstand te bombarderen. Zulk groot geschut kon alleen goed vervoerd worden over het spoor, en tijdens de Eerste Wereldoorlog werden spoorwegkanonnen door alle strijdende partijen ingezet.

21 cm Kanonne 12 in gebruik tijdens de Tweede Wereldoorlo

21 cm Kanonne 12

De belangrijke Duitse staal- en wapenfabrikant Krupp kreeg van het Nazi-regime opdracht om een volgende generatie van het Paris-Geschütz te bouwen. Ondanks de beperkingen die het Verdrag van Versailles oplegde aan de spoorwegkanonnen had Krupp het theoretische onderzoek naar dit soort artillerie wel voortgezet. Een van de prototypes de ze bouwden in de jaren 1930 was de 21 cm Kanonne 12, het kanon dat op de foto boven dit artikel te zien is.

De 21 cm K 12 was enorm: het gevaarte had een loop van meer dan dertig meter lang. Dat was zo lang dat er rondom de loop een speciale ondersteunde constructie werd aangebracht, om te voorkomen dat de lange buis onder zijn eigen gewicht doorboog. Dankzij die lange loop kon het kanon granaten van meer dan honderd kilo zwaar, maximaal 120 kilometer ver schieten.

Het gigantische kanon stond op een treinonderstel. Dat maakte het ook mogelijk om het geschut in enkele delen per spoor naar het front te brengen, waar het in elkaar werd gezet en vanaf het spoor haar dodelijke lading af kon vuren. Zo kon het kanon, in theorie in ieder geval, makkelijk en snel met het front meebewegen.

Problemen

Hoe indrukwekkend dit ook klinkt, toen het kanon in 1939 werd opgeleverd was het leger er niet tevreden mee. Om de 21 cm K 12 te kunnen richten en afvuren was een bocht, een draaiplatform of T-splitsing in het spoor nodig. Hierdoor moest het leger of precies die plekken in het spoornet opzoeken of een extra stuk rails aanleggen. Voor het geval dat laatste nodig was, werden er altijd materialen meegenomen waarmee er een stuk rails aangelegd kon worden.

Daar bleef het niet bij. Het kanon zelf was ook moeilijk om te bedienen. De lange loop was lastig in evenwicht te brengen, waardoor goed richten bijna onmogelijk was. Daarnaast kon het kanon niet geladen worden terwijl de loop opgericht stond. Na elk schot moest de loop dus omlaag gebracht worden, de enorme granaten geladen en het kanon weer helemaal van voren af aan gericht worden. Hierdoor was de vuursnelheid van het kanon erg laag.

In het verbeterde model dat Krupp in 1940 afleverde werd in ieder geval het evenwichtsprobleem verminderd door betere schokdempers en een betere montage op de treinwagons. Desondanks was het Duitse opperbevel nog altijd niet volledig tevreden. Er zijn maar twee exemplaren van het 21 cm K 12 kanon gebouwd, daarna richtten de Duitsers zich op andere typen spoorwegkanonnen.

Duitse propaganda in Nederland 21 cm Kanonne 12

In de strijd

De twee 21 cm K12 kanonnen werden onderdeel van de Eisenbahn-Artillerie-Batterie 701, die bij de Atlantikwall diende. In het begin van de Tweede Wereldoorlog werden de kanonnen gebruikt om vanaf de Franse kust Engeland te beschieten. Resten van de enorme granaten werden op 88 kilometer afstand van Frankrijk gevonden bij Rainham in Kent, naar schatting zo’n 95 kilometer van de plek waar het kanon stond opgesteld. De rest van de oorlog werden ze langs de kust gereden om op schepen te schieten.

Maar toen het de Geallieerden lukte om te landen in Normandië en op te rukken in West-Europa, werden de beperkingen van de kanonnen écht goed duidelijk. De grote infrastructuur die nodig was en het enorm intensieve proces dat voorafging aan een enkel schot, maakte het 21 cm K12’s aan het snel bewegende front in West-Europa bijzonder onpraktisch. Ook waren ze relatief makkelijke doelwitten voor bombardementen. Een Duitse commandant zou de grote kanonnen als ‘niets meer dan speeltjes’ hebben afgedaan.

Het 21 cm K 12 kanon op de foto boven dit artikel werd onklaar gemaakt en achtergelaten bij het Zeelandse dorp Sluiskil toen de Canadezen oprukten. Het andere kanon werd aan het einde van de oorlog beschadigd tijdens een bombardement op het treinstation van Valenciennes in Noord-Frankrijk. De hele Eisenbahn-Artillerie-Batterie 701 heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog maar drieëntachtig keer geschoten.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Instagram!

Propaganda

Wat de kanonnen mistten in praktisch nut, maakten ze echter deels goed in propagandawaarde. Een militaristische dictatuur als Nazi-Duitsland kon plaatjes van hele grote kanonnen altijd goed gebruiken. De foto boven dit artikel, waarop het kanon staat aangeprezen als een gevaarlijk wapen van het zwaarste kaliber dat langs de hele kust staat opgesteld, is daar een voorbeeld van. Dat er maar twee van deze kanonnen waren, dat die niet goed werkten en dat ze vooral in Frankrijk werden ingezet stond er uiteraard niet bij.

De foto met onderschrift was onderdeel van een serie vergelijkbare prenten die de Duitse propaganda in Nederland verspreidde. Dit was onderdeel van de campagne van de bezetters om de Nederlandse bevolking aan hun kant te krijgen. Op de foto’s in de serie wordt het materieel van de Duitsers standaard afgebeeld als nieuw en onoverwinnelijk, terwijl het Geallieerde materiaal alleen wordt getoond als het kapot is. Andere afbeeldingen en teksten lieten de Duitsers zien als vriendelijke en dappere mensen terwijl de Geallieerden laffe oorlogsmisdadigers waren – echte propaganda dus.

De waarde van de 21 cm K 12 voor Duitse propaganda strekte verder dan de Nederlandse flyers. Zo stond het kanon ook prominent op de voorpagina van het blad Signal, dat door de Wehrmacht verspreid werd in bezette en neutrale gebieden en bij Duitse bondgenoten om de reputatie van het leger op te vijzelen. Dit blad had op het ‘hoogtepunt’ een oplage van 2,5 miljoen exemplaren in 30 talen.