Erotiek in de 17e eeuw
"Te veel bloot in clip Madonna”, kopte de NCR next deze week. Nederlanders die de nieuwste videoclip van Madonna op YouTube willen bekijken moeten daarom bevestigen dat ze 18 jaar of ouder zijn. Is Nederland preuts geworden? In de 17e eeuw stond ons land in ieder geval bekend om zijn vrijzinnige seksuele moraal.
Hoewel kuisheid in de Republiek gezien werd als een belangrijke waarde, waren de Nederlanders in de 17e eeuw zeker niet preuts. Zoenen in het openbaar en vrijmoedige taal waren de normaalste zaak van de wereld, zoals sommige buitenlanders tot hun schrik constateerden.
Kweesten
Een typisch Nederlands verschijnsel was het nachtvrijen of “kweesten”. In de Republiek werd pas getrouwd als er zekerheid van bestaansmiddelen was. Er moest een vast inkomen zijn en een vaste woonplaats. Dit had een hoge gemiddelde huwelijksleeftijd tot gevolg, namelijk rond de 25 jaar. Hoewel seksuele omgang buiten het huwelijk officieel verboden was, vond men dat jongeren van rond de 20 jaar niet meer als kinderen te behandelen waren. Daarom mocht een stel voordat ze getrouwd waren al bij elkaar op de slaapkamer komen. Ze mochten elkaar zoenen en betasten, maar alleen boven de lakens. Pas als er een afspraak werd gemaakt om te trouwen, was ook seks toegestaan.
Vrijersboekjes
Erotiek en seks waren in het 17e eeuwse Nederland populaire onderwerpen in de literatuur. Er verschenen verschillende “vrijersboekjes”, waarin de kunst van het verleiden werd uitgelegd. De beroemde dichter Jacob Cats schreef dat seks een “noodzakelijkheid” is waar iedereen van moet genieten. Eind 17e eeuw ontstond een opleving van pornografische boeken. Dit kwam overgewaaid uit Frankrijk, maar al snel ontstonden Nederlandse varianten. Bijvoorbeeld het boek Venus mistieke gasthuis uit 1683, dat verschillende manieren van geslachtsgemeenschap beschrijft om er zo veel mogelijk genot uit te kunnen halen.
Koppelaarster
Geschenk van een jager
Ook in de 17e eeuwse schilderkunst vind je allerlei verwijzingen naar erotiek. Nu lijken die werken vaak onschuldig, maar in die tijd herkenden mensen direct de seksuele lading. In het schilderij Geschenk van de jager van Gabriel Metsu bijvoorbeeld, waarop een man een dode vogel overhandigt aan een vrouw. Het aanbieden van een vogel stond voor een uitnodiging tot “vogelen”, oftewel het bedrijven van de liefde. Ook werd in de schilderkunst vaak verwezen naar prostitutie. De ‘koppelaarster’ was een populair thema. Een koppelaarster was de centrale figuur in de prostitutie, zij bemiddelde tussen de klant en het meisje.
Niet alles kon
Er was in de 17e eeuw ruimte voor seksualiteit, maar daar zat een grens aan. Overspel, ongehuwd samenwonen en seks voor het huwelijk waren volgens de wet verboden. Er zijn dan ook diverse gevallen bekend dat mensen voor deze feiten werden vervolgd. De schilder Jan Simonsz. van der Beeck bijvoorbeeld. Torrentius, zoals hij zichzelf noemde, werd in 1627 gevangen gezet wegens godslastering en onzedelijk gedrag. Hij stond bekend als een vrouwenverleider en schilderde onder andere pornografische afbeeldingen. Na zijn arrestatie werden al zijn werken verbrand. Eén van zijn pornografische prenten is aan de brandstapel ontsnapt, een afbeelding van een koppel dat de liefde bedrijft. Op deze prent staat de tekst: “Torrentius fecit”: Torrentius heeft [deze prent] gemaakt. Nederland stond in de 17e eeuw dus bekend vanwege zijn vrijzinnige seksuele moraal, maar de videoclip van Madonna zou destijds zeker ook tot ophef hebben geleid.
