Zijderoute van China naar Europa
“Men hoefde maar naar hun huid te kijken om te zien dat zij mensen van een andere wereld dan de onze waren.” De Zijderoute was in feite een verzameling land- en zeeroutes tussen het oude China en de westerse wereld, en dankte haar naam aan de grote hoeveelheden zijde die werd verhandeld. De verbinding bracht de Chinezen al in de 2e eeuw voor Christus in contact met de westerse wereld.
De Chinese Han-dynastie (206 v.Chr.-220 n.Chr.) voerde regelmatig oorlog met haar noordwestelijke buren, de Hunnen. In een poging om de steppebewonende Hunnen te verslaan, stuurde de Chinese keizer Wudi zijn onderdaan Zhang Qian naar het westen om bondgenoten te zoeken. Tijdens een reis van dertien jaar trok Zhang Qian door de landen ten westen van het Chinese rijk, waarbij hij tweemaal gevangen werd genomen door de Hunnen. Toen hij terugkeerde was keizer Wudi zo onder de indruk van zijn verhalen over welvaart, dat hij met zijn leger naar het westen trok om de Hunnen te verslaan. Hij voerde een aantal oorlogen tegen het steppevolk en had ze in 119 voor Christus zodanig verslagen dat de handelsroute naar het westen vrij was.
Over land en over zee
De koopwaren die verhandeld werden, werden over enorme afstanden vervoerd. Als een keramische pot uit Chang’an, de hoofdstad van de Han-dynastie, bijvoorbeeld via de landroute naar Italië moest komen, dan legde die pot een reis van wel 8.000 kilometer af. In de 1e eeuw voor Christus zette de Chinese regering ook een officiële zeehandelsroute op. De haven van waaruit de Chinezen handel over zee bedreven lag in het tegenwoordige Vietnam. Vanuit deze haven voeren Chinese koopmannen langs Indonesië, Sri Lanka, India, Perzië en het Arabisch Schiereiland om zo uiteindelijk bij Egypte aan te komen.
Europa in contact met Chinese handel
Egypte en de Levant waren de poorten waardoor handelswaren vanuit het oosten naar het westen stroomden en andersom. Nadat Alexander de Grote in 330 voor Christus de Perzen versloeg, gedijde de handel tussen Europa en het Midden-Oosten. Zo kwam Europa ook in contact met de Chinese handel toen China begon te handelen met het Midden-Oosten. Ook de Romeinen haalden profijt uit deze uitwisseling van goederen. Vooral zijde werd vanwege de handel met het oosten zeer populair onder de Romeinse bovenklasse.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Handel in zijde
De Romeinen waren in de veronderstelling dat zijde werd gemaakt van plantaardig materiaal. De textielsoort kwam echter uit het achtereind van de zijderups, die in China intensief gekweekt werden. Zijde werd gewonnen door de rups te koken zodra hij een cocon had gemaakt. De stof was populair vanwege de glans die zijde van nature had en ook omdat de textiel zacht aanvoelt. Zijde was in Europa erg duur, en de Chinezen haalden dan ook veel profijt uit de handel in het materiaal.
Mongolen
De Zijderoute bleef lang bestaan, voorzag een groot gebied van een uitgebreid aantal producten, en bracht vele volkeren in contact met elkaar. In 1271 stichtte de Mongoolse heerser Kublai Khan het Mongoolse rijk. Hoewel de Mongolen tijdens de expansie van dit rijk voor veel verwoesting zorgden, was het Mongoolse rijk gezond genoeg voor de Zijderoute. De Mongolen verwoestten tolpoortjes en corruptie op de route, en moedigden hun onderdanen aan om te handelen met buurlanden.
Drie hoofdroutes
Hoewel het dus steeds gaat om één Zijderoute, bestonden er meerdere varianten op de route: een noordelijke route, zuidelijke route en een zuidwestelijke route. Die routes hadden soms ook weer meerdere vertakkingen, vandaar dat de 'route' eigenlijk gezien moet worden als een netwerk. Een groot deel van dat netwerk was gebaseerd op al bestaande handelsroutes, waarvan steeds intensiever gebruik werd gemaakt.
De noordelijke route was een van de meest vertakte routes. De route vertrok in wat nu Xi'an in China is, en ging vanuit daar riching het noordwesten van het land. Onderweg vertakte de route meerdere keren om bergketens te ontwijken. Vooral in wat nu het grensgebied tussen Kazachstan en China is, en in de bergachtige streken van het huidige Kirgizië, Tadjikistan en Oezbekistan. In de regio van wat nu Almaty in Kazachstan is, kwamen een aantal van die vertakkingen weer bij elkaar, maar vertakten ook weer snel. Een hoofdroute ging weer naar het noordwesten en ging ten noorden van het Aralmeer en de Kaspische zee richting de Zwarte zee. De andere subroute verenigde zich met de zuidelijke route en ging door het huidige Iran, via Mesopotamië richting de kust van de Middellandse zee in Syrië.
De zuidelijke route vertakte niet zo als de noordelijke, maar volgde de voet van het Karakoramgebergte tot aan de hoge bergen van de Hindukoesj. Daar trok de route door het hooggebergte en de bergstreken ten westen ervan in wat nu het noorden van Pakistan en Afghanistan is. Beroemd en berucht daarbij was de doortocht door de nog altijd belangrijke Khyberpas. Vanaf trok de route richting het huidige Turkmenistan, om daar samen met een aftakking van de noordelijke route richting Mesopotamië en Syrië te trekken.
De zuidwestelijke route staat ook bekend als de Theeroute, of de Thee- paardenroute. Die route trok ten zuiden van de Himalaya, door regio's in het noorden van Myanmar en India. Ook in dit geval waren er wel meerdere varianten op de route, waarvan er een aantal het Tibetaans hooglad doorkruisten en via Lhasa richting het noorden van India trokken. De route dankt haar naam aan de verschillende aftakkingen. De route door Tibet werd veel gebruikt voor de handel in pony's, de aftakking die ten zuiden van de hoge bergen liep, stond juist in verbinding met veel regio's waar thee werd geproduceerd.
Er was nog een variant: de maritieme route. Die verbond China met Indonesië en liep vanaf daar via India richting het Arabisch Schiereiland en de oostkust van Afrika.
Afname belang zijderoute
In de middeleeuwen nam de handel langs de zijderoute sterk af, hoewel dat niet wil zeggen dat de handel volledig stilviel. Wel werd de handel vaak minder intensief. Dat was een geleidelijk proces. Het Mongoolse rijk begon vanaf de 13e eeuw uiteen te vallen, waardoor rovers en krijgsheren op de Zijderoute vrij spel hadden. Verder zorgde de intensieve handel langs de route voor een snelle verspreiding van de Zwarte Dood, wat de volkeren langs de handelsroute ernstig verzwakte. In dezelfde tijd werden de volkeren in de gebieden waar de zijderoute doorheen trok, steeds minder nomadisch. Zo reisden mensen en vooral goederen steeds minder ver. Vanaf de late zestiende eeuw werd voor de Europeanen de zee belangrijker: zij voeren om Afrika heen en trokken op die manier richting Azië. Hoewel er dus steeds minder goederen via de Zijderoute van China tot Europa reisden, werd er tot ver in de achttiende eeuw nog volop gehandeld over de Zijderoute. Daarvan getuigen de talloze overblijfselen van Karavaan-serais, grote rustposten waar de karavanen die over de routes trokken konden overnachten, die nog altijd langs de oude routes te zien zijn. De instorting van het Safaviedenrijk was een grote klap voor de handel. Doordat het rijk nog verder verbrokkelde, ontstonden er nog meer obstakels langs de route, waardoor het belang van de Zijderoute als handelsroute die van China naar Europa liep, nog verder afnam.
De gedachte dat de Chinezen verantwoordelijk waren voor het ontstaan van de Zijderoute is onjuist. In Geschiedenis Magazine 3 van 2024 vertelt Daan Nijssen hoe de Zijderoute haar opkomst maakte ten tijde van het Perzische Rijk (550-330 V. Chr.).
Nieuwe Zijderoute
Zoals de Zijderoute ook gebruik maakte van oudere handelsroutes, zijn de handelswegen van de Zijderoute ook daarna nog altijd in gebruik gebleven. Helemaal is de route dus nooit. Belangrijke delen van de routes, zoals de Khyber Pas, zijn altijd van groot economisch en strategisch belang gebleven. Ook het idee van de Zjideroute als belangrijke economische ader is nog lang levend gebleven. In de 21e eeuw zijn er vooral vanuit China volop plannen voor een 'Nieuwe Zijderoute'. Een netwerk van spoorwegen en autowegen die Europa en Azië met elkaar moeten verbinden.
