Einde van de Weimarrepubliek

Vice-premier Aso van Japan veroorzaakte in 2013 veel ophef met de opmerking dat Japan bij het moderniseren van zijn grondwet een voorbeeld zou kunnen nemen aan de nationaalsocialisten, die de grondwet van de Weimarrepubliek volgens de premier onopgemerkt hadden vervangen door nazi-wetten. De omverwerping van de democratische Weimarrepubliek vond geleidelijk plaats, en voert terug tot de oprichting van de NSDAP in 1920.

De Weimarrepubliek, oorspronkelijk de Duitse Republiek, bestond vanaf 1918 en was de vervanger van het Duitse Keizerrijk dat sinds 1871 had bestaan. Al vrijwel meteen na 1918 werd de Duitse Republiek belast met herstelbetalingen, de ontwapening en het inleveren van grondgebied. Het waren maatregelen die in het Verdrag van Versailles waren bepaald, vlak na de Eerste Wereldoorlog. Als gevolg van de grote nederlaag heerste in Duitsland na de oorlog een grimmige sfeer waarin tal van extreme politieke partijen ontstonden die inspeelden op het maatschappelijk onbehagen.

Oprichting NSDAP

De NSDAP werd in 1920 opgericht en was een voortvloeisel uit de Duitse Arbeiderspartij (DAP). Al een jaar na de oprichting zette de partij de zogeheten Sturmabteilungen (SA) op. Deze diende bij bijeenkomsten van de NSDAP de orde te handhaven en de partij te beschermen tegen politieke tegenstanders. In de praktijk ging dit gepaard met veel geweld. Vanaf 1921 werd Adolf Hitler het brein achter de partij. Door middel van verschillende massabijeenkomsten en het gebruik van slimme propaganda gecombineerd met een fel antisemitische retoriek won de partij onder de arbeidersklasse snel aan aanhang.

Hitlerputsch en de organisatie van de NSDAP

Op 9 november 1923 probeerde de NSDAP onder Hitler de macht in Beieren over te nemen door middel van een putsch. Hoewel deze mislukte en resulteerde in de arrestatie van Hitler, wist hij tijdens het proces veel publiciteit te trekken. Zijn straf werd bovendien al na één jaar beëindigd, terwijl hem oorspronkelijk 5 jaar was opgelegd. Nadat Hitler vrijkwam werkte hij aan de herorganisatie van de NSDAP, om deze van een lokale Zuid-Duitse in een landelijke partij te veranderden. De partij kreeg officieel als taak de omverwerping van de Weimarrepubliek en de vorming van een nieuwe staatsinrichting. Verschillende afdelingen functioneerden als ministeries om deze plannen waar te maken. Behalve de herorganisatie van de NSDAP formeerde Hitler in 1929 uit de SA een orgaan dat de partij moest beschermen tegen politieke tegenstanders: de Schutzstaffeln (SS). Deze fungeerde als Hitlers persoonlijke lijfwacht en moest politieke tegenstanders afschrikken.

Leestip

Hitler

€ 39.99

Hitler wordt Rijkskanselier

Tijdens de economische depressie van 1930 groeide het maatschappelijk onbehagen. De NSDAP speelde in op de grote onvrede onder het Duitse volk en won steeds meer aan populariteit. Na de verkiezingen voor de Rijksdag in september 1930 nam de NSDAP zitting in een kabinet met de Duitse Communistische Partij (KPD) en de Duitse Nationale Volkspartij (DNVP). Hitler werd binnen het kabinet verkozen tot Rijkskanselier.

Ermächtigungsgesetz

In februari 1933 werd de Rijksdag door brandstichting verwoest. Naar aanleiding van de brand voerde Hitler een nieuwe noodwet in die het ‘communistische staatsbedreigende terrorisme’  moest aanpakken, aangezien de Nederlandse communist Marinus van der Lubbe werd verdacht van de brandstichting. De communisten kwamen in een slecht daglicht te staan, met als gevolg dat de NSDAP in maart 1933 de verkiezingen met een grote meerderheid won. Binnen het parlement ondervond Hitler echter nog steeds tegenstand van de andere partijen. Door middel van de zogeheten ‘Ermächtigungsgesetz’, oftewel de machtigingswet, ontbond Hitler de Rijksdag. Over het algemeen beschouwen historici dit moment als het einde van de Weimarrepubliek en Hitlers eerste stap naar persoonlijke dictatuur.

In hoeverre de nieuwe machtigingswet ‘opopgemerkt’ zijn intrede had gedaan, zoals de vicepremier van Japan in 2013 beweerde, valt te betwijfelen. Aan de wet ging namelijk een parlementaire stemming vooraf, die uiteindelijk met 441 stemmen voor en 81 stemmen tegen werd besloten. Anderzijds werden politieke tegenstanders niet toegelaten tot de zitting, doordat Hitler de noodwet had gebruikt.